ΤΑ ΤΕΤΡΑΠΟΔΑ

Απ’ όσο βλέπω και γνωρίζω, τα εξής τέσσερα τετράποδα ζουν επάνω στο νησί:
Αγριοκούνελα, αρουραίοι, Αιγαιόσαυρες και σαμιαμίδια (γκέκο).
Έχουν γούστο οι ιστορίες το πως αυτά τα είδη πέσαν στην αντίληψή μου:
Το πίσω μέρος κι η ουρά ενός σαμιαμιδιού ήταν η πρώτη επαφή με τετράποδο όταν έφτασα στο νησί· που βούταγε για να κρυφτεί κάτω από τις πέτρες της ξερολιθιάς του φάρου. Από τότε δεν ξαναείδα ούτε ένα! (είχα αμφιβολίες για την ύπαρξή του, αλλά επιβεβαιώθηκε η παρουσία του από μια παλιότερη μελέτη του Πανεπιστημίου Αθηνών). Κανένα άλλο σημάδι για αυτά. Κάνει προφανώς πολύ κρύο ακόμη για να αρχίσουν να κυκλοφορούν.
Η παρουσία των αγριοκούνελων γίνεται αντιληπτή από τα λαγούμια που έχουν τις φωλιές τους, λίγα βέβαια σε φανερά μέρη, και τους σωρούς τα κόπρανα που κάνουν. Διότι δεν τα κάνουν όπου λάχει, αλλά έχουν συγκεκριμένα αφοδευτήρια επανειλημμένης χρήσης, όπου οι μικρές στρογγυλές βερβελήθρες συγκεντρώνονται σε σωρούς. Η πρώτη ζωντανή επαφή με αγριοκούνελο ήταν ακουστική. Το άκουσα να φεύγει βιαστικά μέσα στο σκοτεινό βασίλειό του, κάτω από τα σχίνα. Η πρώτη οπτική επαφή έγινε καθώς πλησίαζα σε μια παλιά φωλιά Καλικατσούς. Πετάχτηκε από μέσα ένα κουνέλι κι άρχισε να τρέχει βιαστικά στην ανηφόρα με τα άσπρα φουντωτά οπίσθιά του να ξεχωρίζουν. Από τότε τα έχω δει μερικές φορές να τρυπώνουν στους θάμνους βιαστικά.
Η παρουσία των αρουραίων γίνεται επίσης αντιληπτή από τα κόπρανά τους που τα αφήνουν όπου βρεθούν κι όπου σταθούν. Αλλά οι αρουραίοι τρώνε οτιδήποτε φαγώσιμο. Από την επένδυση των παπουτσιών μου που έκανα το λάθος μια φορά να αφήσω έξω τη νύχτα, μέχρι τα κόπρανά μου, που κάνω κι εγώ έξω, κρύβοντάς τα σε μικρές λακουβίτσες και σκεπάζοντάς τα με χώμα. Τα ξεσκάβουν κι ας είναι πλακωμένα και με πέτρες. Και φυσικά εξαφανίζουν κυριολεκτικά όλα τα οργανικής προέλευσης σκουπίδια που κρατώ ξεχωριστά και πετώ έξω κάθε δυο τρεις μέρες (φλούδια φρούτων, λαχανικά, υπολείμματα τροφών, κλπ). Δεν μένει ούτε κόκκος καφέ!
Οι αρουραίοι είναι κι αυτοί μεταφερμένοι από τον άνθρωπο στο νησί (λαθραία εννοείται, σε αντίθεση με τα αγριοκούνελα που μάλλον εισήχθησαν επί τούτου για εξασφάλιση κρέατος στους νησιώτες). Σε μερικά άλλα νησιά υπάρχουν εδώ και χιλιάδες χρόνια, σε άλλα είναι πιο πρόσφατοι. Συχνά βλέπω τα κουραδάκια τους κοντά και δίπλα σε φωλιές Καλικατσούδων. Σε πολλά νησιά είναι η μάστιγα για τα θαλασσοπούλια, διότι τρώνε τα αυγά. Ίσως κι εδώ να υπάρχουν τέτοιες απώλειες. (Για την πειραματική εξολόθρευση των αρουραίων που έκανε πέρσι η Ορνιθολογική σε ένα μικρό νησάκι βλέπε www.ornithologiki.gr)
Αν η Ψαθούρα και το Ψαθονήσι είναι τα Γκαλάπαγκος του Αιγαίου (ηφαιστειογενή και με μαύρη λάβα και τα μεν και τα δε, εκεί τελειώνουν οι ομοιότητές τους) τότε οι Αιγαιόσαυρες (γουστέρες) είναι οι ιγκουάνες τους (σαυροειδή τα μεν και τα δε· εκεί τελειώνουν οι ομοιότητές τους). Αυτές ζουν στα όρια του βασίλειου των θάμνων και ανάμεσα στις πέτρες. Ως ποικιλόθερμα έχουν ανάγκη να βγαίνουν και να λιάζονται. Τις βλέπεις θες δε θες παντού, κυριολεκτικά, με το που σκάει λίγος ήλιος. Ο Τ.Λ., καθηγητής στο Πανεπιστήμιο με πληροφόρησε ότι στην Ψαθούρα φτάνουν τη μεγαλύτερή πυκνότητά τους στο Αιγαίο (;), δηλαδή, κρατηθείτε, 60 άτομα στο στρέμμα! Ενώ στα άλλα νησιά των Σποράδων, όπου επίσης έγιναν μετρήσεις, μόλις που αγγίζουν τα 20. Προφανώς, βρίσκουν αρκετά έντομα πετούμενα και εδαφόβια για να τρώνε, αλλά ποιος τρώει τις σαύρες; Έβαλε το ερώτημα ο Τ. και γω επωμίσθηκα την ευθύνη να το ανακαλύψω. Προς το παρόν μόνο μερικοί από τους εκατοντάδες κίρκους που περνούν αυτές τις μέρες εφορμούν πότε πότε προς τα κάτω για να αρπάξουν κάτι (εικάζω ότι μπορεί νάναι σαύρες). Με τα ματάκια μου μόνο το ζευγάρι τα Βραχοκιρκίνεζα του φάρου έχω δει να κάνουν κινήσεις που να δηλώνουν ότι έπιασαν κάποια σαύρα. Τι πιο φυσικό; Ένα ζευγάρι γεράκια ακόμη κι αν τρώει μόνο σαύρες εξασφαλίζει τα προς το ζην στο μικρό αυτό νησάκι, μάλλον ικανοποιητικά.
Τετράποδος θηρευτής στο νησί δεν υπάρχει με την κλασική έννοια, αρπακτικό σαν τη νυφίτσα ή το κουνάβι. Όλοι οι άρπαγες εδώ έχουν φτερά.

[Σαμιαμίδι=Cyrtodactylus kotchyi, Αιγαιόσαυρα=Podarcis erhardii, Αρουραίος=Rattus rattus, Αγριοκούνελο=Oryctolagus cuniculus, Βραχοκιρκίνεζο=Falco tinnunculus]

Τα μπωφόρια (4-6άρια, Β,ΒΔ και ΒΑ) συνεχίζουν. Χτες έβρεξε τη νύχτα. Σήμερα μου τέλειωσε η βενζίνη. Αύριο αν μπορέσω θα ανεβάσω ένα post με το ρεύμα από τη μπαταρία του UPS (σταθεροποιητή). Ελπίζω το συνεργείο του MEGA να έρθει τη Δευτέρα και να μου φέρει βενζίνη. Και νάναι μαζί τους η γυναίκα μου κι ο γιός μου. Αμήν! Θάλασσα γαλήνεψε.

ΦΥΤΑ & ΒΛΑΣΤΗΣΗ

Όσα φυτά βλέπει το μάτι του ανθρώπου να κυριαρχούν πάνω στο νησί είναι εκείνα που δεν τρώγονται από τα αγριοκούνελα και τους αρουραίους. Για τα άλλα, τα φαγώσιμα, η ζωή είναι πολύ δύσκολη. Ίσα ίσα που επιβιώνουν σε τίποτα κρυφές και φοβερά προστατευμένες γωνιές (αναρωτιέμαι υπάρχουν άραγε απρόσιτα σημεία για τους αρουραίους και τα αγριοκούνελα;). Το νησί έχει να βοσκηθεί δεκάδες χρόνια (ίσως από τη δεκαετία του ’60, που υπήρχαν κατσίκια και γελάδια (ναι, ναι). Δυο Δανοί βοτανικοί που το επισκέφτηκαν το 1972 αναφέρουν πάντως λίγα πρόβατα (ίσως όμως να είδαν μόνο βερβελήθρες γιατί οι ντόπιοι αποκλείουν την παρουσία προβάτων). Από τότε βρήκε ευκαιρία η αγκαθωτή αστοιβή κι έπνιξε τα πάντα. Όπως ο αφρός πολυουρεθάνης που φουσκώνει σιγά σιγά και γεμίζει τα κενά, έτσι μου μοιάζει. Στα εδάφη που είναι πολύ πετρώδη και ιδίως εκεί που υπήρχαν συσσωρευμένες πέτρες από τον άνθρωπο (ξερολιθιές, γκρεμισμένα κτίρια, παλιοί μαντρότοιχοι) πριν προλάβει η αστοιβή, εγκαταστάθηκαν οι σχίνοι (τα σχίνα). Έρποντας κι αυτοί εκεί που φυσάει πολύ, φτάνουν καμιά φορά σε ύψος και τα 3 μέτρα. Στο μέσον δε των συστάδων από σχίνα έχουν αναπτυχθεί κακομοίρες κι ασουλούπωτες, υποφέροντας κι αυτές από την αρμύρα και το βοριά, αγριελιές (οι πρόγονοι της ήμερης γνωστής μας ελιάς). Δώθε κείθε ανάμεσα στους σχίνους υπάρχουν και μυρτιές, ενώ τα τελευταία 15-20 χρόνια έχουν φυτρώσει και κάμποσες φίδες (καινούργιος έποικος) στο ΝΔ κομμάτι του νησιού, που μπόρεσαν κι εξαπλώθηκαν αφού σταμάτησε η βόσκηση. Ανάμεσα σε όλα αυτά τα θαμνώδη ξεχωρίζουν σαν κάθετα παλούκια φυτεμένα στο χώμα, τα κάθετα στελέχη από τις μαγκούτες, όπως τις λένε οι ντόπιοι. Η μαγκούτα είναι ο "νάρθηξ" των αρχαίων. Οι αρχαίοι άναβαν την ψύχα του νάρθηκα που σιγόκαιγε μέσα στο στέλεχος και μπορούσαν να μεταφέρουν τη φωτιά, από ένα σημείο σε άλλο (κάντε το είναι εντυπωσιακό). Αν δεν κάνω λάθος και θυμάμαι καλά από τα γραπτά του Baumann* και ο θύρσος που κρατούσαν οι μαινάδες ήταν από στέλεχος νάρθηκα με μια κουκουνάρα στην κορφή. Τα ξερά παλούκια από τις μαγκούτες χρησιμοποιούνται από ένα σωρό πουλάκια σαν πόστα για να κάθονται και από κει να εξορμούν για να πιάνουν μύγες και άλλα έντομα στον αέρα ή στο έδαφος.
Το άλλο φυτό που είναι επίσης διαδεδομένο πάνω στο νησί είναι η κολλητσαριά, που τα φύλλα της κολλάνε αν τα πιάσεις και αναδίδει χαρακτηριστική μυρωδιά όταν τα αιθέρια έλαια των φύλλων της ζεσταίνονται από τον ήλιο.
Όλα τα άλλα φυτά, οι αγριοβιολέτες στα βράχια, τα μανουσάκια ή ζαρεμάκια ή νεγκρίζια, κάτι σαν ψαθιά στον υγρότοπο αλλά και διάφορα άλλα ποώδη (έχουν καταγραφεί συνολικά >130 είδη στο νησί) είτε δεν τρώγονται κι αυτά, είτε υποφέρουν. Ανάμεσά τους και μερικά πολύ σπάνια στο Αιγαίο φυτά όπως η Crassula vaillanti (το ίδιο με Crassula tillaea;), το πτεριδόφυτο Pilularia minuta, και ο Ranunculus baudotii, όλα είδη που φυτρώνουν στα μικρά εποχιακά τέλματα, τα υγροτοπάκια δηλαδή. Τα τελευταία φυτά τα αναφέρω με τις επιστημονικές τους ονομασίες, διότι, πλην του τρίτου, δεν τα ξέρω και δεν τα έχω δει ποτέ μου, απλώς το διάβασα για την ύπαρξή τους σε βοτανικές μελέτες.
Κάτω στο νοτιά στην παραλία Μανδράκι στις ψηλές αμμοθίνες είπαμε και άλλη φορά ότι υπάρχουν πολλοί κρίνοι της θάλασσας και άλλα φυτά των αμμωδών παραλιών (που ομολογώ δεν έχω δει ακόμη ούτε ίχνος τους).
[Μαγκούτα=Ferula communis, Σχίνος=Pistacia lentiscus, Αστοιβή=Sarcopoterium spinosum, Αγριελιά=Olea europaea silvestris, κολλητσαριά=Inula (Dittrichia) viscosa, Μυρτιά=Myrtus communis, Φίδα=Juniperus phoenicea, αγριοβιολέτα=Malcolmia flexuosa, Ψαθί=Carex sp., μανουσάκια/νεγκρίζια/ζαρεμάκια=Narcissus pseudonarcissus].
* Το βιβλίο του Helmut Baumann "Η ελληνική χλωρίδα στο μύθο, την τέχνη και τη λογοτεχνία" είναι εξαιρετικό και πρέπει να το έχει κάθε ένας που απλώς ενδιαφέρεται για τη φύση. Θα τον κάνει να αγαπήσει την Ελλάδα και τη φύση της πιο πολύ.(Βρέστε το στο: www.eepf.gr)

ΘΑΛΑΣΣΟΠΟΥΛΙΑ

Τα θαλασσοπούλια. Ένας άλλος, λίγο μακρινός αλλά γοητευτικός κόσμος.
Να μια ελάχιστη προσπάθεια με ότι έχω παρατηρήσει ως τώρα, να μπούμε στον κόσμο των κινήσεών τους:
Οι Καλικατζούνες κινούνται σε μια ζώνη 300-400 μέτρων γύρω από την ακτή του νησιού. Πετάνε πάντα χτυπώντας συνεχώς τις φτερούγες τους ξυστά πάνω από το νερό,

σπάνια ψηλότερα. Αν κάποια θέλει να πάει από τη δυτική μεριά του νησιού (που είναι οι φωλιές τους) στην ανατολική, ποτέ δεν πετά πάνω από στεριά, αλλά κάνει όλο τον κύκλο παραλία-παραλία. Κυνηγάνε ψάρια καταδιώκοντάς τα κάτω από το νερό κυρίως σε μια ζώνη 50-300 μέτρων μακριά από τις ακτές, αλλά σπάνια πάνε μακρύτερα. Βουτάνε μέχρι 4-5 μέτρα βάθος.
Οι Μύχοι και οι Αρτέμηδες, είναι δυο άλλα είδη θαλασσοπουλιών (τα οποία δυστυχώς δεν έχω φωτογραφήσει). Δεν φωλιάζουν εδώ, αλλά σε άλλα νησιά των Βορείων Σποράδων. Κάνουν τη φωλιά τους σε λαγούμια και την επισκέπτονται μόνο τη νύχτα, όπου, αν και την μέρα είναι σιωπηλά, εκεί βγάζουν φωνές σαν κλάματα μωρών. Όλη τη μέρα γυρίζουν στα πελάγη και ψάχνουν τροφή. Τρέφονται με ψαράκια, πλαγκτόν και άλλους θαλάσσιους οργανισμούς που μπορούν να βρουν και να αρπάξουν από κοντά στην επιφάνεια. Τους βλέπω συνέχεια στα νερά γύρω από το νησί και το γεγονός μαζικού ψαρέματος σας το περιέγραψα στις 26/3. Αρτέμηδες έχω δει ελάχιστους ακόμη, είναι μεταναστευτικά πουλιά που ίσως δεν έχουν ακόμη φτάσει από τα μέρη που διαχειμάζουν. Τα είδη αυτά ποτέ δεν πλησιάζουν το νησί περισσότερο από 300-400 μέτρα. Κινούνται έξω στο ανοιχτό πέλαγος και πετούν συνεχώς πάνω από νερό.
Οι Ασημόγλαροι είναι τα πιο γνωστά και κοινά θαλασσοπούλια (και όχι μόνο). Έχω μετρήσει πάνω από 150 στην Ψαθούρα και στο Ψαθονήσι, όπου έχουν μάλλον τις φωλιές τους. Είναι πανταχού παρόντες, περιπολούν κατά μικρές ομάδες συνεχώς σε όλα τα σημεία του νησιού στη στεριά και έξω στη θάλασσα μέχρι και 1 χιλιόμετρο μακριά (και φυσικά πιο μακριά). Διέρχονται όλες τις μεθόδους για να βρουν φαγητό και τρώνε τα πάντα. Αρπάζουν ψαράκια και σκουπίδια από την επιφάνεια της θάλασσας· ακολουθούν όλα τα καΐκια αλλά και καραδοκούν δίπλα τους μπας και πετάξουν οι ψαράδες κανά μεζέ όταν καθαρίζουν τα δίχτυα. Ψάχνουν για σκουπίδια, τρώνε ελιές (!), θα αρπάξουν τραυματισμένα ή κουρασμένα μεταναστευτικά πουλιά, θα αρπάξουν νεοσσούς από αφύλαχτες φωλιές άλλων πουλιών. Θα αρπάξουν κάποιο αρουραίο που θα βρεθεί του χεριού τους, θα φάνε σαύρες, οτιδήποτε. Κακά τα ψέματα· είναι οι πραγματικοί κυρίαρχοι του νησιού. Φωνακλάδες, και αεικίνητοι, κινούνται και πετούν σε όλη την περιοχή και σε όλα τα ύψη πάνω και γύρω από το νησί.
Πότε πότε μας επισκέπτονται και μερικοί Αιγαιόγλαροι. Ένα σπάνιο θαλασσοπούλι που φωλιάζει σε απομονωμένες βραχονησίδες. Είναι μικρότεροι, ασθενέστεροι και λιγότερο θρασείς από τους Ασημόγλαρους, άρα ανταγωνιστικά υποδεέστεροι . Γυρνούν στις ακτές και φωνάζουν με τις κλαψιάρικες φωνές τους. Κυνηγάνε ψαράκια στην επιφάνεια του νερού, τόσο κοντά όσο και μακριά από τις ακτές.
Υπάρχει όμως κι άλλη μια διάσταση: η συνεργασία, θελημένη η αθέλητη όλων αυτών των πουλιών για να εντοπίσουν και να εκμεταλλευτούν τα κοπάδια των ψαριών. Η βάση αυτής της συνεργασίας είναι οι Καλικατζούνες, γιατί είναι οι μόνες που μπορούν να βουτήξουν και να κυνηγήσουν τα ψάρια κάτω από το νερό. Οι Ασημόγλαροι φυσικά όταν βλέπουν Κ. να ψαρεύουν κάπου πολύ συχνά σπεύδουν εκεί δίπλα και κάθονται στο νερό περιμένοντας κάτι ν’ ανέβει στην επιφάνεια για να το αρπάξουν. Που και που κάποιος ορμά να αρπάξει από την Κ. το ψάρι από το στόμα μόλις βγάζει το κεφάλι έξω από το νερό για να το καταπιεί. Οι ομάδες γλάρων και Καλικατζούνων συχνά προκαλούν και το ενδιαφέρον των Μύχων που εντοπίζουν από μακριά ότι υπάρχει φαγοπότι και αρχίζουν να πετούν κι αυτοί από πάνω ψάχνοντας ευκαιρία. Οι γλάροι δε, με το άσπρο τους χρώμα που φαίνεται από μακριά, αποτελούν ορόσημο για εντοπισμό της λείας από άλλα θαλασσοπούλια, το ίδιο αλλά λιγότερο και οι μικρότεροι, αλλά ασπρόμαυροι Μύχοι.
Στη φύση κάθε τι έχει ένα νόημα. Η εσωτερική τάξη επιφανειακά εμφανίζεται ως αταξία. Και εδώ, εις την ψαθυράν νήσον, επιφανειακά όλα είναι εν τάξει: Συνεχίζουν τα εξάρια και δεν πλησιάζει κανείς. Αναβλήθηκε και η επίσκεψη της Βάλιας και του Βαγγελάκη μερικές μέρες. Μέσα μου, ποιος ξέρει τι γίνεται.

ΑΝΕΜΟΣ-ΝΕΡΟ-ΝΗΣΙΑ-ΒΙΟΠΟΙΚΙΛΙΑ-ΚΛΙΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑΓΗ

Και ξαφνικά μου έκανε κλικ. Πόσο τέλεια δένουν και δείχνουν όλα μαζί. Απλά και ωραία:
Είμαι σε ένα νησί. Τις πιο πολλές μέρες έχει ένα λαμπρό ήλιο κι ας είναι χειμώνας. Οι ανέμοι φυσούν συνεχώς και πολύ δυνατοί. (Κι εγώ ο απαράδεκτος εξαρτιέμαι από τη βενζίνη).
Το νησάκι αυτό, κι ας είναι μικρούτσικο, κρατάει νερό! έχει πηγάδια, έχει υγροτόπους έστω και εποχικούς (είναι στους υγροτόπους όμως που οι συνθήκες του εδαφους επιτρέπουν τη συλλογή του νερού!). Ο χειμώνας ήταν εξαιρετικά ξερός. Όταν ήρθα το νησί ήταν ναρκωμένο. Με το που έπεσε εκείνη η βροχή για δυο μέρες, ανάσταση. Άρχισαν να βλασταίνουν οι σπόροι παντού, τα φυτάκια λες και τάβλεπα να μεγαλώνουν ώρα με την ώρα στα σημεία που περνάω κάθε μέρα. Μούμοιαζε ένα θαύμα πως ξύπναγαν τα κοιμισμένα φυτά, πως άλλαζαν οι ρυθμοί της φύσης, με μια βροχή δυο ημερών πάνω στη ξερή γη.
Χιλιάδες μεταναστευτικά πουλιά από δεκάδες είδη (σπάνια και μη) περνούν όλες αυτές τις μέρες από πάνω απ' το κεφάλι μου, αρπακτικά, στρουθιόμορφα, μια μεγάλη ποικιλία. Εδώ φωλιές από Καλικατσούδες, γλάρους, πετρίτες, βραχοκιρκίνεζα. Χιλιάδες έντομα, σαύρες, σαμιαμίδια, αρουραίοι, αγριοκούνελα. Εκεί, δίπλα σ' όλα αυτά, τα ίχνη του ανθρώπου αδιάψευστα για μια παρουσία χιλιάδων ετών.
Τα μηνύματα απλά και πολλά: Στη νησιωτική Ελλάδα με τόσο άνεμο και τόσο ήλιο είναι απαράδεκτο να εξαρτιώμαστε πέρα από κάποιο όριο από το πετρέλαιο και τη βενζίνη. (Νησιά Αποκλειστικά Ανανεώσιμης Ενέργειας δεν είναι ουτοπία. Αρκεί να το πιστέψουμε). Οι άνθρωποι θέλουν νερό, αλλά και η φύση θέλει νερό. Ας κάνουμε ότι μπορούμε για να εξασφαλίζουμε (μα και να εξοικονομούμε) νερό στα νησιά και αλλού, αλλά πρέπει να αφήνουμε το αναγκαίο περίσσευμα για τη φύση (δηλαδή και πάλι για μας). Χωρίς αυτό, πάλι θα αποτύχουμε. Πρέπει να ξέρουμε όμως ότι και με το νερό και με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, τίποτα δεν θα επαρκέσει αν συνεχίσουμε εμείς οι χορτασμένοι δυτικοί να κάνουμε τόσο ενεργοβόρες ζωές. Χρειαζόμαστε έξυπνες αποφάσεις αλλά και εξοικονόμηση.

Τα νησιά μας, μικρά και μεγάλα, είναι ότι πιο πολύτιμο έχουμε να προσφέρουμε ως χώρα και στον παγκόσμιο πολιτισμό αλλά και στην παγκόσμια βιοποικιλότητα. Σπάνια και μοναδικά: τοπία, είδη ζώων και φυτών. Βράχια, βραχονησίδες, νησάκια και ειδικά τα ακατοίκητα, είναι πολύτιμοι τόποι για την άγρια φύση. Οι δε υγρότοποι των νησιών μας είναι οι πιο απειλούμενοι βιότοποι. Ανεμογεννήτριες, φωτοβολταϊκά, τοπία, πολιτισμός, οικισμοί, μεταναστευτικά και επιδημητικά πουλιά, νερό, τουρισμός, μόνιμοι κάτοικοι, άνθρωποι, ζώα και φυτά, όλοι και όλα πρέπει να συνδυαστούν με αρμονικό τρόπο. Αυτή είναι και η μεγάλη πρόκληση της σημερινής Ελλάδας.
Όλα τα παραπάνω που τα τελευταία χρόνια ήταν εξαιρετικά επίκαιρα, αλλά κανείς δεν τους έδινε σημασία, σήμερα έχουν έρθει στα στόματα όλων (δεν ξέρω αν και στα μυαλά όλων) λόγω της κλιματικής αλλαγής, που τα επιδεινώνει και τα κάνει τρισχειρότερα. Τώρα που έφτασε το μαχαίρι στο κόκκαλο, ξύπνησαν πολλοί μόνο και μόνο επειδή κάποιες εκθέσεις αδιαμφισβήτητης αξιοπιστίας και σοβαρότητας τόνισαν ότι οδηγούμαστε στην οικονομική κρίση! (οι οικολόγοι πάλι είχαν δίκιο, αλλά τα ώτα ανήκαν σε μη ακούοντες)
Ο καθένας από εμάς τους απλούς πολίτες μπορεί να κάνει πολλά, αλλά πρώτα απ' όλα πρέπει να πιστέψουμε ότι μπορούμε. Κανείς δεν έχει όλες τις απαντήσεις έτοιμες για εφαρμογή (άλλωστε η ζωή έχει ομορφιά όταν ανακαλύπτεις απαντήσεις μόνος σου). Μπορούμε όμως πριν ψάξουμε τελικώς για τις δικές μας απαντήσεις να απευθυνθούμε σε κάποιους που ήδη δουλεύουν το θέμα συστηματικά: Δέστε την καμπάνια του WWF Ελλάς για την κλιματική αλλαγή (και συμμετάσχετε) http://climate.wwf.gr

ΑΠΟΚΛΕΙΣΜΕΝΟΣ

Συνεχίστηκαν οι 6άρηδες και 7άρηδες ΒΑ άνεμοι. Μετρήσεις έξω δεν μπορώ να κάνω γιατί μου παίρνει ο αέρας το τηλεσκόπιο. Έκανα μερικές από το κουβούκλιο του φαναριού, αν και τα τζάμια διαστρεβλώνουν λίγο την εικόνα μέσα από τα κιάλια.
Μέχρι την Κυριακή λένε οι προβλέψεις θα συνεχίσουν οι άνεμοι και οι φουρτούνες. Μέχρι το Σάββατο μου φτάνει η βενζίνη που έχω για να λειτουργεί η γεννήτρια. Από κει και πέρα Blog γιοκ.
Το απόγευμα παρόλα αυτά έπεσε κάπως ο αέρας και όλοι οι κίρκοι πούχαν μαζευτεί στο νησί έφυγαν ένας ένας όλοι. Ας πάνε στο καλό, τους απόλαυσα και τους έβγαλα πολλές φωτογραφίες.

Το πρόγραμμα ήταν να γράψω για το χώμα και το νερό, αλλά έκανε κρύο, πάγωσα όσο βγήκα έξω και δε μουρχόταν να γράψω κονσέρβα για κάτι που δεν το σκέφτηκα καθόλου σήμερα, όπως τις άλλες μέρες. Βρήκα ευκαιρία, εν όψει σωσίματος βενζίνης, να δουλέψω λίγο μέσα. Σας αφήνω λοιπόν να ρίξετε μια ματιά στο "μέσα". Τα βιβλία που έχω φέρει μαζί μου. Κάποια είναι "της δουλειάς", κάποια είναι για να διαβαστούν, κάποια τάχω πάντα μαζί μου, δυο τα διαβάζω τώρα.
Ήθελα να γράψω όμως δυο κουβέντες και για το birdwatching, ελληνιστί πουλολόγημα ή ορνιθοπαρατήρηση, γιατί έκανα πολύ αυτές τις μέρες με τους κίρκους. Σας λέω είναι "φάρμακο": Πας (κατά κανόνα) σε ωραία μέρη, βλέπεις κάτι ωραίο (κι αυτό που βλέπεις είναι αυτό που είναι), είσαι συνεχώς στη φύση, κρατάς σε εγρήγορση τις αισθήσεις σου για να τα αναγνωρίσεις -αν θες, αν δε θες απλώς κοιτάς και απολαμβάνεις- δεν "πρέπει" τίποτα, μαθαίνεις, γνωρίζεις άλλους ανθρώπους, δεν καταστρέφεις τη φύση, δεν πειράζεις τους άλλους, δεν καταναλώνεις. Πλουτίζεις, χαλαρώνεις, γλυκαίνεις. Για δείτε το! Κάτι ξέρουμε εμείς οι τρελλοί ορνιθολόγοι (www.ornithologiki.gr).

ΗΜΕΡΑ ΤΩΝ ΚΙΡΚΩΝ

Χτες, φυσικά ήταν η μέρα του Βαγγελάκη.

Στον πουλόκοσμό μου όμως, χτες ήταν η μέρα των Μύχων. Από τα χαράματα, μπουνάτσα είχε, άρχισαν να μαζεύονται, ο Θεός ξέρει από που, και να πετούν σε μικρές ομάδες ξυστά πάνω από τα κύματα, σε μια ζώνη περί τα 300 μέτρα μακριά από την ακτή του νησιού. Από καιρό σε καιρό τα σμήνη εφορμούσαν στη θάλασσα απότομα, ο ένας μετά τον άλλο. Αφού έτρωγαν κάτι από την επιφάνεια του νερού (πλαγκτόν; γόνο;), πέταγαν αλλού κάποιοι, οι υπόλοιποι ακολουθούσαν και το πράγμα επαναλαμβανόταν. Όλα σιωπηλά. Πάνω από 300 μέτρησα τελικά. Μερικές δεκάδες γλάροι παρακολουθούσαν από κοντά και πέταγαν κι αυτοί πότε πότε στα σημεία του μεγάλου τσιμπουσιού, αλλά δεν προσπαθούσαν να φάνε κάτι. Προφανώς δεν έβρισκαν κάτι που να τους ενδιαφέρει. Κάποιες Καλικατζούνες κοιτούσαν απορημένες και συνέχιζαν τις βουτιές τους για ψαράκια. Γύρω στις 11 η μεγάλη κινητικότητα σταμάτησε, τα πουλιά έκατσαν διάσπαρτα δώθε κείθε, αλλά στις ίδιες περιοχές και το ένα σχετικά κοντά με το άλλο, παρατεταγμένα σχεδόν πάνω σε κάτι γυαλιστερές τεθλασμένες ζώνες στην επιφάνεια του νερού σαν ζώνες θαλάσσιων ρευμάτων, και συνέχισαν μέχρι τις 4 μμ ήσυχα το φαί τους, βουτώντας συνεχώς τα ράμφη τους εν είδει κουταλιών στην επιφάνεια της θάλασσας, προφανώς τρώγοντας κάτι. Μετά άρχισαν σιγά σιγά να φεύγουν. Είχαν φύγει όλοι μέχρι τις 6μμ.

Η νύχτα έπεσε με τέλεια μπουνάτσα, γλυκειά και με ένα μισοφέγγαρο υγρό και νοσταλγικό.

Σήμερα το πρωί όμως όταν ξύπνησα, στις 7πμ, φυσούσε γραίγος 6-7 μπωφόρ και η θάλασσα φουρτουνιασμένη. Βγήκα έξω και τι να δω; Το νησί ήταν γεμάτο μεταναστευτικά όλων των ειδών: Λευκές και Κίτρινες σουσουράδες, Καρβουνιαραίοι, Τσαλαπετεινοί, Σταχτοπετρόκληδες, Ασπροκωλίνες.
Το μάτι μου έπεσε όμως στο κέντρο του νησιού, που, σκουροκαφέ σιλουέτες κάθονταν ακίνητες πάνω στις αστοιβές και περίμεναν: πάνω από 12 Καλαμόκιρκοι. Με το που με είδαν σηκώθηκαν, όλοι κι άλλοι τόσοι. Ακόμη πιο πολλοί φτερούγιζαν από πάνω. Ο άνεμος συνέχισε αμείωτος όλο το πρωί. Πολλά μικροπούλια, άρχισαν να κάθονται στα απάνεμα μέρη. Αντίθετα οι Καλαμόκιρκοι, στην πλειοψηφία τους αρσενικοί (9 στους 10) και οι επίσης πολύ εντυπωσιακοί αρσενικοί Στεπόκιρκοι άρχισαν να περνούν ένας ένας, σε παρέλαση μπροστά από το φάρο με κατεύθυνση προς βοριά. Πολλοί τα κατάφερναν και συνέχιζαν πάνω από τη θάλασσα. Άλλοι μόλις έφταναν στο βορεινό ακρωτήρι, έκαναν μεταβολή και ξαναγυρνούσαν πίσω (και φαντάζομαι ξαναπροσπαθούσαν μετά). Μέτρησα πάνω από 90 από τους πρώτους και 15 από τους δεύτερους. Και απέξω αλλά και μέσα από το παράθυρο του φάρου απόλαυσα τα υπέροχα αυτά αρπακτικά από κοντά, γιατί με τέτοιο αέρα δεν ήταν δυνατόν να κάνω μετρήσεις, έτσι πέρασα πολύ χρόνο μέσα. Το σούρουπο πήγα στο νότιο τμήμα του νησιού με την ψηλή και πυκνή βλάστηση από αγριελιές και σχίνα. 10-12 Καλαμόκιρκοι πετούσαν από πάνω. Ξαφνικά δόθηκε συναγερμός και ξεπετάχτηκαν από τα σύδεντρα ίσαμε 76 Καλαμόκιρκοι που είχαν ήδη φτάσει και θα περάσουν τη νύχτα στο νησί (μάλλον).
Το συνεργείο από το MEGA που ήταν να έρθει σήμερα για να πάρει συνέντευξη από τον «ερημίτη», έφτασε στον Άγιο Κωνσταντίνο και γύρισε πίσω. Δεν θα υπήρχε τρόπος να φτάσουν από Αλόννησο στην Ψαθούρα. Το χειμώνα η Ψαθούρα δεν ξέρει από προγραμματισμό.

Οι κίρκοι αντίθετα δεν έχουν να επιστρέψουν πουθενά. Και συνεχίζουν.

ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ

Βαγγελάκη μου,
σου οφείλω: να αγωνιστώ όσο μπορώ ώστε νάχεις καθαρό αέρα, νερό και φαγητό χωρίς δηλητήρια. Νάχεις την πιθανότητα να δεις μια φώκια όπως την είδα εγώ, σε μια θάλασσα καθαρή και πλούσια, σε ένα νησί αμόλυντο από κτίρια, τσιμέντα και δρόμους. (Δύσκολος και περίπλοκος αγώνας· και δεν έχω όλες τις απαντήσεις).
Σου οφείλω: να λευτερωθώ όσο μπορώ περισσότερο από τα δεσμά που με δένουν μ’ ένα σωρό άχρηστα υλικά αγαθά και να παλέψω ώστε να θυμάσαι ότι η γενιά των γονιών και των παπούδων σου μπορεί να έκανε πολλά λάθη, αλλά τουλάχιστον στο τέλος, όσο δεν ήταν ακόμη ανεπίστρεπτα αργά, προσπάθησε να διορθώσει τα χειρότερα.
Σου οφείλω: να κάνω ότι περνάει από το χέρι μου ώστε να μη θυμάσαι ότι καθίσαμε άπρακτοι και παθητικοί μέχρι το τέλος να παρακολουθούμε άβουλα την καταστροφή του πλανήτη, την αύξηση της αδικίας και της εκμετάλλευσης σε βάρος των ανθρώπων, της φύσης και των φυσικών πόρων και σε βάρος της δικής σου ζωής.
Σου οφείλω: να πράξω ότι δύναμαι για να μη θυμάσαι τα χρόνια αυτά σαν την περίοδο που αλλοιώθηκε βάναυσα το ελληνικό τοπίο, φτώχυνε δραματικά η άγρια φύση στον τόπο αυτό κι ούτε δείγμα δεν έμεινε αλώβητο για να θυμίζει πως ήταν πραγματικά η πατρίδα μας.
Σου οφείλω... σου οφείλω... σου οφείλω.
Σου οφείλω και άλλα πολλά, που ακόμη και στα δικά μου αυτιά ηχούν μελοδραματικά, γιατί μάλλον δεν έχω παλέψει αρκετά και συνειδητά, δίνοντας χρόνο και παραχωρώντας ανέσεις για να υπάρξει χώρος για τα αυτονόητα. Ούτε πίστευα ότι θάχα κάθε μέρα να αντιμετωπίσω και να ψάχνω απαντήσεις για τόσες και τόσο δύσκολες ερωτήσεις: Τι είναι πρόοδος; Τι μας κάνει ευτυχισμένους; Τι σημαίνει φύση στην καθημερινότητά μου; Πως αποκτά κανείς σήμερα την ισορροπία ανάμεσα στη σωματική και πνευματική εργασία; Ούτε φαντάστηκα ότι είμαστε σε μια εποχή που απαντήσεις βρίσκεις, όσο λες όχι στις ετοιμοπαράδοτες λύσεις που σου προσφέρουν.

Βαγγελάκη μου Χρόνια σου Πολλά. Η ζωή σου νάναι γεμάτη συγκινήσεις.

Και δε θα λείψω ξανά ποτέ τόσο πολύ γιατί... μου λείίίίίίίίίίίίίίίίίίίππειιιιιιιιιιιιιιις.

αλόννησος ΨΑΘΟΥΡΑ

Η Ψαθούρα είναι αλόννησος. Πάει να πει θαλασσινό νησί· δηλαδή, δεν την αγκαλιάζει απλώς η θάλασσα, όπως όλα τα νησιά· προέρχεται από τη θάλασσα, είναι κομμάτι του θαλασσινού σύμπαντος, όχι κομμάτι της στεριάς. Μ’ άλλα λόγια, σ’ άλλες εποχές θα λέγαμε: ανήκει στο βασίλειο του Ποσειδώνα, όχι του Δία.
Δεν είναι μόνο που η αρμύρα καβαλάει τους αέρηδες και καταδυναστεύει όλο το νησί, αλλά και η όποια χερσαία υπόσταση της νήσου είναι ασήμαντη μπροστά στη θαλάσσια. Κι ας βλέπουμε εμείς ότι το νησί είναι στεριά. Η θάλασσα είναι που έχει εδώ τον πρώτο λόγο. Το νησί είναι παιδί της θάλασσας· το γέννησε από τα σπλάχνα της με μια έκρηξη υποθαλάσσιου ηφαιστείου εδώ κι εκατομμύρια χρόνια (Αν υπάρχει σχέση μεταξύ ηφαιστειακότητας και των σεισμών του 19ου αι., του 1965 και του 1973 δεν το ξέρω).
Στα γύρω νερά βρίσκονται καλά ψαροτόπια, έτσι οι Αλοννησιώτες ψαράδες (αλλά κι άλλοι από τη Χαλκιδική κυρίως, τη Λαμία, τη Βόρεια Εύβοια) έρχονται δω συχνά για να ψαρέψουν ιδίως την άνοιξη. Άλλωστε και στο μεγάλο «πάγκο» των Γιούρων να θέλει να ψαρέψει κάποιος, όταν έχει καιρό στην Ψαθούρα έρχεται να πιάσει.
Γενικώς όμως τα νερά της Ψαθούρας είναι ο φόβος και ο τρόμος των ψαράδων, έτσι όπως είναι γεμάτα ξέρες και όπως τη δέρνουν οι ανέμοι απ’ όλες τις μεριές.
Άλλωστε οι ξέρες και το χαμηλό σχήμα του νησιού που το κάνει να μη φαίνεται από μακριά, όπως και το γειτονικό Ψαθονήσι ήταν η αιτία πολλών ναυαγίων γνωστών (και αρκετών άγνωστων φαντάζομαι). Αντιγράφω τα γνωστά επιγραμματικά από το βιβλίο του Κ. Μαυρίκη "Άνω Μαγνήτων Νήσοι" :
· Κλασική εποχή (4ος αι. π.Χ.) δυτικά του νησιού, διαλυμένο, συλημένο.
· Τελευταίο τέταρτο 19ου αι. Δανέζικο εμπορικό. Αφορμή για το χτίσιμο του φάρου.
· Πλοίο με τη χάλκινη επικάλυψη. Ψαθονήσι. «Πολύ πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο».
· Δεκαετία ’60 (;): Πέραμα (τύπος σκαριού) Ψαθονήσι.
· Δεκαετία ’60 (;): Λίμπερτυ με μετάλλευμα (μινεράλι)
· 1991, Αύγουστος : «Παναγία Τήνου», τουριστικό, ξύλινο, (Φαίνεται ακόμη η μηχανή και μεγάλα κομμάτια του πλοίου ξεβρασμένα στις παραλίες).

Με τις μεταμορφώσεις της, τις αλλαγές, τις γλύκες της και τα ξεσπάσματά της, με τις χίλιες δυο εικόνες της, μ' έχει συνεπάρει η θάλασσα αυτές τις μέρες. Φαίνεται, μετά από τόση παραμονή στο θαλασσινό βασίλειο της αλοννήσου Ψαθούρας, άρχισε να ξυπνάει και να κουνιέται μέσα μου η νησιώτική μου ράτσα (ο Κεφαλλονίτης και ο Συριανός) και να αντιμάχονται τη βουνίσια (που δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με την Κρήτη). Μαύλισμα το λέγαν αυτό παλιά. Μαύλισμα θαλασσινό.

ΑΝΕΜΟΕΣΣΑ

Έτσι όπως είναι το σχήμα της Ψαθούρας χαμηλό και επίπεδο, τα ρεύματα του ανέμου δεν αλλάζουν πορεία, απλώς η ταχύτητά τους αυξάνεται ακόμη πιο πολύ πάνω στο νησί. Ούτε υπάρχουν μέρη απάγκια για να προστατευτεί από τον άνεμο κανείς, παρεκτός ανάμεσα στις πυκνές λόχμες άγριας ψηλής βλάστησης από αγριελιές και σχίνα που υπάρχουν κυρίως στο νότιο τμήμα του.
Οι πιο συχνοί άνεμοι, οι πιο δυνατοί κι αυτοί που σφυροκοπούν αλύπητα το νησί τον περισσότερο χρόνο είναι οι βοριάδες. Έχουν αφήσει ξεκάθαρη την υπογραφή τους πάνω στη βλάστηση του νησιού. Όλα τα δεντράκια είναι γερμένα προς το νοτιά κι οι θάμνοι αντί να είναι σφαιρικοί έχουν τη βορινή τους μεριά επίπεδη και υπό κλίση και μισόξερη από την αρμύρα. Γιατί ο βοριάς κουβαλάει μαζί και σταγόνες θάλασσα που καίνε τα τρυφερά φυντάνια, έτσι τα φυτά ξεραίνονται από τη βορεινή και αυξάνονται και είναι θαλερά μόνο προς την απάνεμη πλευρά. Όσο προχωρά κανείς όμως στη νότια μεριά του νησιού η ένταση του βοριά πέφτει, εξ’ ου και οι λόχμες δάσους υπάρχουν μόνο στο νοτιά αλλά και το σχήμα των θάμνων και των φρυγάνων εκεί γίνεται πιο φυσιολογικό.
Ο άνεμος είναι μια από τις βασικές φυσικές δυνάμεις που επηρεάζουν και διαμορφώνουν την άγρια –και την ανθρώπινη- ζωή πάνω στις νησίδες αυτές. Το τυπικά ημισφαιρικό σχήμα των φρυγάνων, επίσης σχετίζεται με τον άνεμο. Την αντίσταση σε αυτόν αλλά και τη μείωση της εξάτμισης που σχετίζεται με αυτόν (αλλά όχι μόνο). Να σημειωθεί δε ότι τα ταξιδιάρικα ανοιξιάτικα πουλιά που μεταναστεύουν προς το βορά δεν ταξιδεύουν ούτε με ισχυρό βοριά (κόντρα) ούτε με ισχυρό νοτιά (ούριο), ούτε φυσικά με ισχυρούς πλάγιους ανατολικούς και δυτικούς ανέμους. Το καλύτερό τους είναι το ελαφρύ βοριαδάκι για να πηγαίνουν κόντρα με υψηλή άντωση πάνω στις αεροδυναμικές τους φτερούγες. Αλλά και το σχήμα του κτιρίου που στηρίζει το φάρο είναι κυλινδρικό επίσης γιατί είναι εκείνο που αντέχει καλύτερα τις φοβερές δυνάμεις που εξασκούνται από τον άνεμο.
Άνεμος, ήλιος, θάλασσα, γη, νερό, άνθρωπος, αστοιβή, τετράποδα, πουλιά, Καλικατσού: να τα αλληλεξαρτώμενα κομμάτια που φτιάχνουν αυτό που μέσ’ στο μυαλό μου αντιλαμβάνομαι ως Ψαθούρα και θα προσπαθήσω να σας κοινωνήσω τις επόμενες μέρες. Με τις αναπόφευκτες παρεμβολές απρόβλεπτων γεγονότων.

Το μπουρίνι πέρασε χτες κι από την Ψαθούρα. Με την ταραχή μου από την επίσκεψη της φώκιας χτες, δεν έγραψα τίποτε γι’ αυτό. Ο νοτιάς αρχίνισε να λυσσομανάει από προχτές το βράδυ. Τα πάντα σφύριζαν και βούιζαν, δεν μπορούσα να περπατήσω έξω. Τη νύχτα, το μεγάλο χάλκινο συρματόσκοινο της γείωσης που κρέμεται από την κορφή του φάρου ελεύθερο, άρχισε να πάλλεται πέρα δώθε και να κάνει ένα διαολεμένο θόρυβο πάνω στη σύνδεσή του με τον τοίχο. Με το πρώτο φως (χτες) ο νοτιάς, μαλακωμένος πια, έφερε τελικά μια δίωρη γλυκιά βροχή. Το καλύτερο δώρο για όλα τα ζωντανά που ζουν πάνω στο νησί, φυτά και ζώα. Από κάπου πολύ βαθιά μέσα μου, από τον κόσμο των ενστίκτων μου φαίνεται, ανέβηκε και με πλημμύρισε ολόκληρο μια επιφανειακά ανεξήγητη ικανοποίηση. Μετά, όταν άρχισαν να πέφτουν οι πρώτοι κεραυνοί, επίσης από πολύ βαθιά μέσα μου, σίγουρα από τον κόσμο των ενστίκτων, ένας επιφανειακά ανεξήγητος φόβος με πλησίασε. Τα χρειάστηκα. Θυμήθηκα τις ιστορίες που μούλεγε ο φαροφύλακας για κεραυνούς που τα είχαν κάψει όλα «κι ευτυχώς που δεν ήμασταν μέσα τότε, αλλιώς...». Πέρασαν όμως χωρίς κακό. Το μεσημέρι ο αέρας καταλάγιασε, η ατμόσφαιρα λαγάρισε και βγήκε ο ζωοδότης. Μια λαμπερή και διάφανη ανοιξιάτικη μέρα.
Έστρεψα στο νότο. Τα Ερημονήσια ήρθαν για πρώτη φορά τόσο κοντά μου, και, λες και μεγάλωσαν, πλημμύρισαν το τοπίο με τους όγκους τους. Το Πιπέρι, τα Γιούρα, δίπλα, η Κυρα Παναγιά από πίσω, το Ξερό, η Αλόννησος, σε απόσταση αναπνοής. Όλα στο πιάτο. Όλο το Αρχιπέλαγος των Βορείων Σποράδων αμφιθεατρικά και γω να το κοιτάζω από το πίσω κάθισμα.
Γύρισα στο βορά. Ο Άθωνας εμφανίστηκε στο βάθος, για δεύτερη φορά μετά από 19 μέρες που ‘μαι εδώ, στεφανωμένος βέβαια με τη νεφοκορόνα που σπάνια αποχωρίζονται τα ψηλά βουνά. Η βροχή άνοιξε το δρόμο στο φως κι έκανε όλο το βορειοδυτικό Αιγαίο να μοιάζει πιο οικείο, πιο φιλικό, πιο κοντινό. Πιο στα μέτρα του ανθρώπου.

Σήμερα πάλι χάθηκαν όλα. Βροχή, συννεφιά κι αέρας όλη μέρα.

Η ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΤΟΥ ΑΡΧΟΝΤΑ

21 Μαρτίου 2007

Τάχουμε και μεις οι "ερημίτες" βιολόγοι τα τυχερά μας, δεν μπορώ να πω. Στις 18:14 ακριβώς ήταν. Ήμουν ανεβασμένος στην ταράτσα του φαρόσπιτου και έκανα τη συνηθισμένη μέτρηση για Καλικατζούνες στη θάλασσα. Κοιτούσα με το τηλεσκόπιο προς το "Σκαλάκι" όταν είδα κάτι που αρχικά νόμισα σαν ένα μεγάλο λάστιχο από τρακτέρ που επιπλέει. Χάθηκε μεσ' τους αφρούς του αντιμάμαλου, κοίταξα ξανά μέσ' απ΄το τηλεσκόπιο και τότε τον είδα! Ο άρχοντας είχε έρθει για να με επισκεφτεί. Από την τιμή και τη συγκίνηση σηκώθηκαν οι τρίχες της κεφαλής μου. Με άφησε, πήγα και πήρα τον τηλεφακό μου, τον πλησίασα όσο μπορούσα, δέχτηκε να φωτογραφηθεί. Κάθε τόσο εξαφανιζόταν μεσ΄τους αφρούς και εμφανιζόταν για να πάρει ανάσα, πολύ κοντά στα βράχια. Φαινόταν νάχει την προσοχή του προσηλωμένη σε κάτι κοντά στο βράχο (βλέπετε κι οι άρχοντες πεινούν). Οι κινήσεις του γλυκές και άνετες, γλιστρούσε στο νερό με τρόπο πιο γλυκό απ' τα δελφίνια, πιο ξεχωριστό και πιο μαλακό από οποιοδήποτε άλλο θαλασσινό πλάσμα. Τον είδα κάμποσες φορές, με είδε φαντάζομαι κι αυτός, κι ας μη το έδειξε. Διαπίστωσε ότι όλα βαίνουν καλώς, ένιωσε -είμαι σίγουρος- την ανατριχίλα μου, κι εξαφανίστηκε όπως ήρθε. Έμεινε μαζί μου περίπου 10 λεπτά. Τέτοια τιμή δεν έχω νιώσει άλλη.

15 μέρες "μοναξιάς" για να δεις για 9 λεπτά μια μεσογειακή φώκια να κυνηγάει σίγουρη κι αμέριμνη μερικά μέτρα μακριά σου. Ε! δεν είναι κι άσχημα. Λέω.

ΤΟΠΩΝΥΜΙΑ ΚΑΙ ΟΝΟΜΑΤΟΛΟΓΙΑ

20 Μαρτίου 2007

Αν και ο νοτιάς με 7 και 8 Μπωφόρ σφυρίζει παντού γύρω μου, θα περιμένω να γράψω για τους ανέμους αύριο που μάλλον θα είναι ισχυρότεροι!

Ας σας ξεναγήσω στο νησί λοιπόν και στα ονόματά του: Ο νότιος μικρός κόλπος όπου πιάνουν το καλοκαίρι τα τουριστικά καίκια για να κάνουν ένα δίωρο μπάνιο οι επισκέπτες στην κάτασπρη, σαν τροπική παραλία του, λέγεται Μανδράκι. Λόγω θέσης προστατεύεται από τους βοριάδες και τα καλοκαιρινά μελτέμια. Πίσω από την παραλία υπάρχει μια ζώνη περίπου 100 μέτρων με ψηλές (-3 μέτρα) παμπάλαιες αμμοθίνες, σταθεροποιημένες πια με σχίνα και αστοιβές. Στην αμμουδιά φυτρώνουν παντού θαλασσινοί κρίνοι. Τα κενά που αφήνει η βλάστηση των θινών είναι κατάσπαρτα από κομμάτια σπασμένων αγγείων. Ένας μικρός πέτρινος μώλος υπάρχει στην άκρη και εδώ καταλήγει το κεντρικό μονοπάτι που ξεκινάει από το φάρο και διασχίζει το νησί από βορρά προς νότο. 20-30 μέτρα πίσω από την ακροθαλασσιά υπάρχει παλιό πηγάδι, σήμερα γεμάτο άμμο.

Ο μικρός κόλπος στα ανατολικά του νησιού λέγεται Κομός. Εκεί πιάνουν τα καίκια όταν έχει νοτιά και Μαίστρο (δυστυχώς το λογισμικό δεν έχει τόνο με διαζευκτικά), αλλά και ανατολικό άνεμο. Ο βοριάς όμως τον χτυπάει αλύπητα. Το χείλος του είναι γεμάτο σκουπίδια, κυρίως ξύλα που φέρνουν τα χειμωνιάτικα κύματα, ενώ διάσπαρτα είναι και τα κομμάτια της "Παναγιάς Τήνου", ενός ξύλινου καραβιού που τσακίστηκε εκεί το 1991. Για τα -πολλά- ναυάγια θα μιλήσουμε άλλη φορά. Γύρω από τον κόλπο αυτό στην ανατολική μεριά του νησιού η θάλασσα είναι ρηχή, υπάρχουν εκτεταμένες ξέρες και ύφαλοι, σε πολύ μικρό βάθος κάτω από την επιφάνεια (από 2 μέτρα), αιτία και των πολλών ναυαγίων.

Το Σκαλάκι βρίσκεται ακριβώς κάτω από το Φάρο στα δυτικά και είναι ένας μικρός μώλος, ένα μέτρο σχεδόν, στην αγκαλιά ενός μικρού κολπίσκου φτιαγμένου από δυο μικρές προβολές κατάμαυρης λάβας με εντυπωσιακά σχήματα. Εκεί, μόνο όταν έχει μπουνάτσα ή ανατολικό άνεμο, μπορεί να πιάσει ένα μικρό καίκι, με μεγάλη πάντα προσοχή να μην τσακιστεί στα βράχια που το περιβάλλουν. Ακόμη και λίγος βοριάς δημιουργεί ρεστία που σπρώχνει το σκάφος στη στεριά. Στο "σκαλάκι" οδηγούσε παλιά ένα καλντερίμι από το Φάρο. Τώρα πια το διάλυσε η διάβρωση από τα νερά της βροχής στο έδαφος, γιατί ήταν φτιαγμένο στην κατηφόρα. Λόγω υψομετρικής διαφοράς περίπου 10 μέτρων από το φάρο, για να κατέβει κανείς στο σκαλάκι από το καλντερίμι, υπάρχουν καμιά δεκαριά σκαλοπάτια φτιαγμένα από πέτρες και παλιό μπετόν ("σκαλάκι" κι αυτό).

Το Ψαθονήσι ή Μύγα, είναι μια μάλλον επιμήκης και επίπεδη βραχονησίδα, με μήκος περί τα 260 μέτρα και ύψος 3. Βρίσκεται στα ΝΝΑ της Ψαθούρας και απέχει από το Μανδράκι περί τα 1200 μέτρα. Εκεί φωλιάζουν οι Ασημόγλαροι, απ' ότι μπορώ να καταλάβω από μακριά. Θα πάω εκεί με το κανώ μου όταν έχει απόλυτη μπουνάτσα για να μετρήσω τις φωλιές και τα αυγά.

Από πότε όμως υπάρχει το όνομα Ψαθούρα; (επιλέγω και διασκευάζω από το βιβλίο "Ανω Μαγνήτων Νήσοι" του Κ. Μαυρίκη). Όποτε γίνεται αναφορά για το νησί αυτό από τους περιηγητές και σε παλιούς χάρτες, αναφέρεται ως ARSURA ή LARSURA ή L'ARSURA για την περίοδο περίπου 1547-1716. Εξαιρέσεις αποτελούν ο S. Rubbino που την αναφέρει ως LARZAR και οι J.Roux (1683) και Lapie (1838) που την αναφέρουν ως PLANE (επίπεδη δηλαδή, καθόλου περίεργο). Λέγεται ότι το όνομα Ψαθούρα το πήρε, άγνωστο πότε, διότι είναι τόσο επίπεδη ώστε μοιάζει με ψάθα απλωμένη πάνω στη θάλασσα. Εγώ, έχω κάποιες επιφυλάξεις για την ερμηνεία αυτή, διότι και η τρισύλλαβη ονομασία και η κατάληξη -ούρα και η πρώτη συλλαβή με φωνήεν το α, βρίσκονταν και στα παλιότερα ονόματα, Αρσούρα, Λαρσούρα. Δεν αποκλείεται λοιπόν κάποια περίπτωση παραφθοράς. Άλλωστε η ονοματολογία των Ερημονησιών και η ταύτιση των αρχαίων θέσεων σε αυτά είναι ακόμη ανοιχτό θέμα.

Έχω κάποιες πιθανές ερμηνείες για τα παλιά ονόματα. Δεν θα σας τις γράψω. Αν έχετε ιδέες για ετυμολογία, προέλευση, ερμηνεία, των λέξεων Αρσούρα, Λαρσούρα, Ψαθούρα , κλπ. παρακαλώ γράψτε τις ως σχόλια. Αλλιώς τι διαδραστικό blog (Web-log, Weblog, blog) θα ήταν;

ΟΙ ΤΕΣΣΕΡΙΣ ΚΟΣΜΟΙ

19 Μαρτίου 2007
Ένα νησί, ένας μικρόκοσμος, τέσσερις κόσμοι στο μυαλό μου, αλλά δεν μπορώ να τους δω όλους με τα μάτια μου.
Ο πρώτος κόσμος λέγεται θάλασσα και αν δεν υπήρχε αυτός η Ψαθούρα δε θα λεγόταν νησί. Είναι ο γαλάζιος κόσμος της σμέρνας, των ψαριών, των δελφινιών, και της φώκιας. Εγώ βλέπω, μπορώ να δω, μόνο την επιφάνειά του. Με τον κόσμο αυτό με συνδέουν οι Καλικατζούνες. Είναι ένας κόσμος που το ξέρουν καλά γιατί εκεί μέσα κυνηγούν. Κι εγώ προσπαθώ να μάθω καλά τις Καλικατζούνες.
Ο δεύτερος είναι ο δικός μου κόσμος, πάνω στη στεριά. Εδώ κινούμαι εγώ. Μπορώ να τον δώ και να τον περπατήσω. Τον μοιράζομαι με χίλια άλλα πλάσματα και με τις Καλικατζούνες, γιατί κι αυτές κάνουν τις φωλιές τους και ξεκουράζονται στα όρια του κόσμου αυτού με τη θάλασσα. Είναι ένας κόσμος με βράχια μαύρα, ανδεσίτες από ηφαίστεια που εξερράγησαν 20 εκατομύρια χρόνια πριν. Είναι ένας κόσμος επίπεδος, 771 στρέμματα, το ψηλότερο σημείο του είναι το κουβούκλιο του φαναριού (17 +25 μέτρα).
Ο τρίτος είναι ένας κόσμος που σκεπάζει τουλάχιστον τα 600 από τα 771 στρέμματα του νησιού. Είναι ο μυστηριακός κόσμος κάτω από το πυκνό και αδιαπέράστο στρώμα που σχηματίζουν τα πυκνά σχοίνα και οι ακόμη πιο πυκνές κι αγκαθωτές αστοιβές. Κι αυτού του κόσμου βλέπω μόνο την επιφάνεια και κινούμαι ανάμεσα στα κενά που αφήνει, αλλά δεν μπορώ να τον προσπελάσω, ούτε να δω το εσωτερικό του.Μόνο κλεφτές ματιές στα άκρα του μπορώ να ρίξω. Είναι για μένα σαν ένας άλλος πλανήτης: Είναι ένας κόσμος που φαντάζομαι . Είναι ο κόσμος των αρουραίων, των αγριοκούνελων και των σαυρών.
Ο τέταρτος είναι ένας κόσμος που βλέπω μεν αλλά δεν μπορώ κι αυτόν να τον προσπελάσω, να μπω και να ζήσω μέσα του. Είναι ο αέρας, ο κόσμος που διαφεντεύουν τα πουλιά. Αδιαμφισβήτητοι τσιφλικάδες στον κόσμο αυτό είναι η συμμορία των γλάρων που ελέγχουν το νησί άπ΄'ακρη σε άκρη. Το τσιχλογέρακο είναι ένας απλώς δερβέναγας της κεντρικής λόχμης από αγριελιές. Οι γλάροι τίποτα και κανέναν δεν φοβούνται. Κάνουν πίσω μόνο όταν αντηχεί στον ουρανό η στριγγιά κραυγή του Πετρίτη ή του ζευγαριού των Πετριτών, που, εικάζω, μας επισκέπτονται από τα Γιούρα κάθε τόσο για να θυμίσουν την επικυριαρχία τους και σε τούτο εδώ το νησί.

18 Μαρτίου 2007

Χτες το βράδυ, συζήτηση, παρέα και κρασάκι με τα δυο παιδιά από το "Κ". Σήμερα όλη η μέρα αφιερώθηκε σε συζητήσεις, συνεντεύξεις, ξενάγηση στο νησί και φωτογραφήσεις. Έχω βάσιμες ελπίδες ότι το άρθρο θα έχει καλό κείμενο και ωραίες φωτογραφίες. Θα δούμε. Παρόλα τα άρθρα, τα ρεπορτάζ και την -ανέλπιστη- δημοσιότητα που πήρε αυτή η δράση, -και χαίρομαι πολύ γι' αυτό- αυτό το blog μου δίνει τη δυνατότητα χωρίς μοντάζ και διάμεσους να επικοινωνώ άμεσα με ένα ορισμένο κοινό. Τα μηνύματα που μου έρχονται είναι πολλά, αλλά είναι σίγουρο ότι ο συνδυασμός φάρος, νησί, απομόνωση, χειμώνας, τρελλός βιολόγος, "πουλάει" στα μέσα. Ξέρω ότι κάτι τέτοια η αδηφάγα καθημερινότητα των media, τα έχει για καθημερινό κολατσιό και τα καταπίνει αμάσητα. Δεν ξεχνώ όμως ούτε στιγμή, ότι η δουλειά και ο αγώνας που χρειάζεται για την προστασία της φύσης, του τοπίου, των ειδών και των βιοτόπων στην Ελλάδα είναι μακρύς. Δεν ξεκίνησε χτες και δεν θα τελειώσει αύριο. Η μεγάλη πρόκληση που (εμείς κι όλοι οι συνοδοιπόροι μας) αντιμετωπίζουμε στη χώρα αυτή είναι μέσα στο σύντομο αυτό διάστημα της τρελλής μεταβατικής ρευστότητας που περνάμε, να κατορθώσουμε να κρατήσουμε κάποιες φυσικές περιοχές απείραχτες και αλώβητες για μας και τα παιδιά μας. Και αυτό, πιστέψτε με, θέλει πολύ δημιουργικότητα, τόλμη, επιμονή και αφοσίωση. Είναι τόσες οι φαινομενικά αξεπέραστες δυσκολίες που έχει να αντιπαλέψει κανείς στη σύγχρονη παράλογη και απρόβλεπτη Ελλάδα που ο αγώνας για τη σωτηρία της φύσης θέλει γερά στομάχια, όλο το ελληνικό διαμόνιο που μας απέμεινε και άφθονη πίστη και αφοσίωση. Παράλληλα όμως η άμεση επαφή με τα άγρια κι ανυπόκριτα πλάσματα και η δουλειά στη φύση κρύβει πολλές συγκινήσεις και έντονες εμπειρίες που μπορεί να στηρίξουν όσο τίποτα άλλο, μια "γεμάτη" και "πλούσια" ζωή.

Βγήκα σήμερα το βράδυ το βράδυ έξω από το φάρο, και προσπάθησα να φανταστώ τον εαυτό μου μέσα από το φωτισμένο παράθυρο να κάθεται και να γράφει τις γραμμές αυτές στο τραπέζι της κουζίνας. Κι ολόγυρα η θάλασσα μέχρι εκεί που φτάνει το μάτι.

17 Μαρτίου 2007

Σοκ σήμερα το πρωί! Σηκώθηκα και ξεκίνησα να ανέβω στην ταράτσα του φαρόσπιτου για να κάνω τη συνηθισμένη πρώτη μέτρηση της ημέρας για τη δραστηριότητα των Καλικατσούνων στη θάλασσα. Πήρα το τηλεσκόπιό μου και έψαξα να βρω τα κιάλια μου! Έψαξα, ξαναέψαξα, πουθενά! Για να μη σας τα πολυλογώ έψαχνα όλο το πρωί αλλά δεν τα βρήκα. Απογοητεύτηκα. Θυμόμουν καλά ότι αφού πήγαμε βόλτα κοντά σε κάποιες φωλιές με το συνεργείο του "Αντέννα", μετά γυρίσαμε στο φάρο και κάναμε τραβήγματα εσωτερικά και συνεντεύξεις απέξω από το κτίριο και είχα τα κιάλια πάνω μου. Χάθηκαν, άγνωστο πως, δεν έχω καταλάβει που. Μου έπεσαν; Τα ακούμπισα κάπου αφηρημένος και το ξέχασα; Κάτι άλλο; Το γεγονός είναι ότι τώρα πρέπει να δουλέψω με τα παλιά μου κιάλια, που είναι ηλικίας 25 ετών και λίγο σπασμένα. Στην αρχή μεγαλοποίησα την απώλεια, αποπροσανατολίστηκα, έχασα ολωσδιόλου τα κέφια μου, δεν είχα κουράγιο να κάνω οποιαδήποτε δουλειά. Σιγά σιγά κατόπιν άρχισα να επανέρχομαι: ορνιθολόγος χωρίς κιάλια δεν είμαι. Έχω, έστω τα μισοσπασμένα. Σημασία έχει να προσπαθήσω να χαρώ την παραμονή μου παρόλες τις αντιξοότητες που μπορεί να προκύψουν, εκεί φαίνεται η στόφα του ανθρώπου, κλπ. Κάτι τέτοια έλεγα στον εαυτό μου για να τον επαναφέρω. Τελικώς σχεδόν τα κατάφερα, μου φαίνεται.
Χτες το απόγευμα ενώ ήμουν λίγο στεναχωρημένος με τη μυστηριώδη απώλεια των κιαλιών μου, ήρθε και ένα άλλο «συνεργείο» από το περιοδικό «Κ» της Καθημερινής, δυο νέοι άνθρωποι, μια δημοσιογράφος και ένας φωτογράφος. Λίγο η ασχολία μαζί τους, λίγο το ρεπορτάζ του Αντέννα που παίχτηκε στις ειδήσεις των οκτώ, δεν πρόλαβα χτες να ενημερώσω σωστά το blog. Γι' αυτό συνεχίζω τώρα την Κυριακή το πρωί, και θα το συμπληρώσω και ανεβάσω την Κυριακή το απόγευμα.
Ας συνεχίσουμε τώρα τα σχετικά με την έρευνα. Τρίτος στόχος μου όπως θα θυμάστε είναι η μελέτη της ανοιξιάτικης μετανάστευσης των πουλιών στην Ψαθούρα. Τι σημαίνει αυτό; Ποια είδη πουλιών περνούν από εδώ; Σε τι αριθμούς το κάθε είδος; Πότε αρχίζει και πότε τελειώνει ημερολογιακά το πέρασμά τους; Σε τι σωματική κατάσταση βρίσκονται όταν φτάνουν στο νησί; (έχουν δηλαδή καθόλου αποθέματα λίπους, που είναι το "καύσιμό" τους ή όχι και πόσα)
Πως τα μελετώ όλα αυτά; Με τρεις τρόπους.
Πρώτον κάθε μέρα σημειώνω σε ένα κατάλογο όλα τα είδη πουλιών που βλέπω πάνω στο νησί.
Δεύτερον, κάθε μέρα, κατά το απόγευμα, κάνω μια διαδρομή μήκους 1200 μέτρων από τη μια άκρη του νησιού στην άλλη (Β-Ν), περπατώ αργά και σταθερά και μετράω σε μια ζώνη 100 μέτρων δεξιά κι αριστερά μου, όλα τα είδη και τους αριθμούς των πουλιών που βλέπω.
Τρίτον (αυτό δεν το έχω κάνει ακόμη διότι δεν έχω προλάβει, αλλά το εξηγώ). Στήνω 24 μέτρα δίχτυα παραλλαγής ή αλλιώς ορνιθολογικά δίχτυα, και τα έχω ανοιχτά για 6 ώρες από το χάραμα μέχρι τις 12 το μεσημέρι. Τα δίχτυα αυτά (mist nets) δεν τα βλέπουν τα πουλιά που πετούν και πέφτουν πάνω τους και μπλέκονται. Κάθε μισή ώρα πηγαίνω και ελέγχω τα δίχτυα, βγάζω τα πιασμένα πουλιά, τα βάζω σε σακουλάκια, και μετά τα αναγνωρίζω, τα ζυγίζω, τα μετράω, βλέπω -με κάποια ειδική μέθοδο- πόσο λίπος έχουν (στα πουλιά φαίνεται με απλή εξέταση ("λιπομέτρηση") τους βάζω μεταλλικό δαχτυλίδι και τα απελευθερώνω.
Επίσης, γενικώς κάθε μέρα σημειώνω ένταση και κατεύθυνση ανέμου, ηλιοφάνεια και θερμοκρασία αέρα.
Με τον συνδυασμό των τριών παραπάνω μεθόδων έχω μια ποσοτική ένδειξη του τι είδη περνούν, τον σχετικό αριθμό κάθε είδους (όχι τον απόλυτο), πότε περνούν, και σε τι σωματική κατάσταση βρίσκονται, με τι είδους καιρικές συνθήκες συνδυάζεται η παρουσία τους και παραμονή τους στο νησί. Και πολλά άλλα πράγματα που δεν είναι ώρα να αναλύσουμε εδώ. Προσοχή! Η χρήση της τρίτης μεθόδου σύλληψης με τα δίχτυα απαγορεύεται αυστηρά, παρά μόνο από ειδικά εκπαιδευμένα άτομα-ορνιθολόγους και έχοντας ειδική άδεια από το Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων, εν γνώσει της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας και του Ελληνικού Κέντρου Δακτυλίωσης Πουλιών.

16 Μαρτίου 2007

Σήμερα όλη μου, σχεδόν, η μέρα αφιερώθηκε σε ένα συνεργείο, δυό άτομα, ένας δημοσιογράφος κι ένας οπερατέρ, που ήρθαν για να με "τραβήξουν", από την τηλεόραση του Αντέννα. Μου έφεραν επιτέλους και το λάδι της γεννήτριας και μερικά ακόμη φαγώσιμα για να μη μου λείψουν. Ήρθαν όμως χωρίς να έχουν πάρει άδεια από το Γενικό Επιτελείο Ναυτικού για να τραβήξουν πλάνα από το εσωτερικό του φάρου και του φαρόσπιτου, (θεωρείται βεβαίως, και είναι, εσωτερικό στρατιωτικής εγκατάστασης), και είδαν κι έπαθαν με άπειρα τηλεφωνήματα για να πάρουν τελικώς την άδεια για να βιντεοσκοπήσουν το εσωτερικό του φάρου. Πιέστηκαν εκείνοι, μου μετέδωσαν το άγχος τους και μένα. Το τι τελικώς έφτιαξαν θα μπορέσετε να δείτε μάλλον στις αυριανές ειδήσεις των 20:οο αλλά θα σας το επιβεβαιώσω όταν μου το κάνουν και αυτοί, αύριο. Θα προσπαθήσω να μπω στο blog πριν από τις 20:00, για να ενημερώσω όσους θα ήθελαν να το δουν, αν τελικώς δεν προβληθεί αύριο, ώστε να μη χάνετε το χρόνο σας. Ελπίζω να μας αρέσει το μοντάζ που θα κάνουν τελικώς.

Καθώς έφευγαν, η θάλασσα ήταν σχεδόν λάδι, και τα ψαροκάϊκα έριχναν δίχτυα δίπλα στα βράχια των Καλικατζούνων, υπό το θαυμάσιο φως του ήλιου που έσβυνε ρόδινα πίσω από το Πήλιο. Στάλαξε γλύκα, μέλι στην ψυχή μου με την εικόνα αυτή. (Ας υπήρχε κι η ντιζελομηχανή). Θα μπορούσε νάταν 20, 50, 100, 1000, 3000 χρόνια πριν, η θάλασσα η αιώνια, ο άνθρωπος που αγωνίζεται, ο ήλιος, τα βράχια, οι Καλικατζούνες.

Το άγχος που με είχε δηλητηριάσει πέταξε. Επέστρεψα στο φάρο ν' αλλάξω λάδια στη γεννήτριά μου.

16 Μαρτίου 2007

Συνεχίζω σήμερα με το τι κάνω εδώ ερευνητικά:

2. Μελέτη της διατροφικής συμπεριφοράς της Καλικατσούς ως προς τη χρήση του χώρου. Γνωρίζουμε ήδη ότι οι Καλικατσούνες τρέφονται με μικρά ψάρια, που καταδιώκουν υποβρυχίως, συνήθως σε νερά κοντά στις ακτές. Τι είδους ψάρια; δεν ξέρουμε. Σε πόσο βαθειά νερά; δεν ξέρουμε. Σε τι θαλάσσιους βιοτόπους; Δεν ξέρουμε. Τι κάνω εγώ λοιπόν; Προσπαθώ να απαντήσω κάποια από τα παραπάνω ερωτήματα. Όλα δεν μπορούν να απαντηθούν: Ποιες ώρες τρέφονται, σε ποια σημεία τρέφονται όσο αφορά την απόσταση από τη στεριά και τη θέση γύρω από το νησί, το βάθος των νερών; τρέφονται μόνα τους ή σε ομάδες; συναγελάζονται με άλλα πουλιά; υπάρχει ανταγωνισμός; μεταξύ τους; με άλλα είδη θαλασσοπουλιών; Το βασικό ερώτημα με τι ψάρια τρέφονται δεν μπορώ να το απαντήσω. Είναι για άλλη μελέτη, άλλη περιοχή. Ας μην εξηγήσουμε πως γίνεται εδώ και τώρα.

Όσο αφορά τα άλλα ερωτήματα: πως δουλεύω για να τα απαντήσω; Σε διάφορες ώρες της μέρας κάνω "δειγματοληψίες" με το τηλεσκόπιο που διαρκούν μισή ώρα η καθεμιά, από την ταράτσα του φάρου, απόπου μπορώ και ελέγχω (βλέπω) το μισό νησί περίπου. Τι θα πει αυτό; Χτενίζω με τηλεσκόπιο και κιάλια όλη τη θαλάσσια περιοχή που βλέπω για μισή ώρα (seawatching-θαλασσοσκόπηση). Κάθε φορά που βλέπω Καλικατσούνες -να κολυμπούν, να ψαρεύουν, να κάθονται στα βράχια- σημειώνω τι ώρα ακριβώς τις βλέπω, το αζιμούθιο που τις βλέπω (τη γωνία από το βορά), την απόσταση από την ακτή, πόσες είναι αν είναι ομάδα, αν είναι με άλλα είδη πουλιών, τι κάνουν, τις καιρικές συνθήκες (λιακάδα, συννεφιά, θερμοκρασία, την κατάσταση της θάλασσας (διάφορες διαβαθμίσεις κυματισμού), την ένταση και κατεύθυνση του ανέμου.

Όταν στο τέλος των 45 ημερών θα έχω μαζέψει πολλές δεκάδες (θέλω πάνω από 150) τέτοιες δειγματοληψίες, θα αναλύσω τα στοιχεία μου στατιστικά. Θα βάλω τις θέσεις των Καλικατσούνων πάνω σε χάρτη με ειδικό λογισμικό (GIS, Γεωγραφικό Σύστημα Πληροφοριών), θα τα επιθέσω σε ένα ναυτικό χάρτη με τα βάθη του νερού γύρω από το νησί και μαζί με άλλες αναλύσεις θα έχω απαντήσεις όπως: Πότε συνηθίζουν να τρέφονται στη διάρκεια μιας μέρας (ανάλογα με τον καιρό, τη θάλασσα, τη συννεφιά, τον άνεμο και την έντασή του). Σε ποια σημεία τρέφονται (πάλι ανάλογα με τις προηγούμενες παραμέτρους), αλλά και με το βάθος των νερών που θα έχω βρει από τους ναυτικούς χάρτες.΄αρεύουν πολλές μαζί κυρίως ή μια-μιά ή ζευγάρια; Υπάρχει συσχετισμός τους με άλλα θαλασσοπούλια; και τι είδους.

Δε θα σας κουράσω άλλο με αυτό, αλλά πρέπει νάχετε μια ιδέα τι ακριβώς κάνουμε εμείς οι ορνιθολόγοι και πως. Και βέβαια αυτό είναι ένα πολύ ικρό κομμάτι, ένας μικρός κρίκος, της πολλής και διαφορετικής εργασίας που χρειάζεται για να φτιάξει κανείς την μεγάλη εικόνα: ι είναι και πως ζει αυτό το μοναδικό και μονάκριβο είδος πουλιού (κάθε μορφή ζωής στον πλανήτη είναι τέτοια).

15 Μαρτίου 2007

Διακόπτω τη συνέχεια από χτες (θα συνεχίσω αύριο) για να γράψω τούτο: θα ήθελα πολύ να απαντώ σε μερικά από τα πολλά και καλά σας σχόλια, αλλά δεν ξέρω πως μπορεί να γίνει αυτό. Μπορούν οι παλιοί και έμπειροι bloggers να μου υποδείξουν πως; Σήμερα είμαι πολύ κουρασμένος γιατί γύρναγα όλη τη μέρα και έψαξα από την αρχή όλες τις φωλιές των Καλικατσούδων και έπρεπε να τις ξανασημειώσω στο GPS. Δεν ξέρω τι έγινε ακριβώς, ίσως πατήθηκε κάποιο κουμπί όσο ήταν στην τσέπη μου ανοιχτό και έχασα όλες τις συντεταγμένες με τις θέσεις τους. Κουράστηκα πολύ αλλά τις ξαναβρήκα και βρήκα και τρεις παραπάνω που δεν τις είχα εντοπίσει πρωτύτερα. Δεν μπόρεσα όμως να τις πλησιάσω γιατί έπρεπε να περάσω πάνω από μια αψίδα που έχουν φτιάξει οι βράχοι κι από κάτω έχασκε το κενό. Δεν το ρίσκαρα. Αποζημιώθηκα όμως από το θέαμα ενός νεογέννητου που μόλις είχε βγεί από το αυγό.

Ο καιρός γλύκανε, η θάλασσα καλοσύνεψε σιγά-σιγά και τα καίκια από την Αλόννησο εμφανίστηκαν και έριχναν δίχτυα στα γύρω νερά όλο το απόγεμα. Έχουν αράξει μάλλον κάποια από αυτά στο Μανδράκι, στο νότιο τμήμα του νησιού και περιμένουν αύριο να σηκώσουν τα δίχτυα τους. Λες να φάμε και κάνα ψάρι αύριο; Ακούω ότι θα βγεί και το σκάφος του Λιμεναρχείου για περιπολία και θα μου φέρει ελπίζω το λάδι της γεννήτριας. Βράζω τώρα νερό στην μεγάλη κατσαρόλα και περιμένω να γίνει, να το ρίξω στο βρυσάκι που υπάρχει στην τουαλέτα για να κάνω μπάνιο. Πέντε μέρες έχω να κάνω μπάνιο. Δεν βρωμίζει όμως εδώ ο άνθρωπος πολύ. Μόνο την μυρωδιά του σώματός σου μυρίζεις, δεν έχεις εκείνα τα καυσαέρια που τρυπώνουν στα μαλλιά και κολλάνε στο δέρμα.

Σκεφτόμουν όμως τούτα, σήμερα, με όλα εκείνα που άκουσα χτες από το μικρό μου ραδιοφωνάκι να λέγονται ως δηλώσεις από επίσημα στόματα για το περιβάλλον: Πόσα χρόνια φωνάζουμε εμείς οι "οικολόγοι" για την κλιματική αλλαγή; έπρεπε να φτάσουν τα πράγματα στο απροχώρητο για να ξυπνήσει η παγκόσμια κοινότητα από τη γλυκειά νάρκη που μας ρίχνουν όλους τα μεγάλα συμφέροντα και να διαπιστώσουμε ότι κάτι πρέπει να αλλάξει στις ζωές μας; Αλλά ακόμη και στην Ελλάδα, έχετε σκεφτεί πόσα από τα πράγματα που έλεγαν εδώ και χρόνια οι οικολόγοι αποδείχτηκαν αλήθεια και υιοθετούνται (με τον ελληνικό τρόπο βέβαια) από πολίτες και πολιτεία; Θυμάμαι παλιά μιλάγαμε για οικο-τουρισμό ή τουρισμό φύσης και κανείς δεν μας έδινε σημασία. Τώρα πια είναι κοινός τόπος. Όταν ξεκινήσαμε τις πρώτες προσπάθειες για βιοκαλλιέργειες με τα φασόλια στην Πρέσπα μόνο δυο τρεις τολμηροί ακολούθησαν. Τώρα όλοι μιλάνε για βιολογικά προϊόντα, βιολογική γεωργία, κτηνοτροφία, καθαρές τροφές. Το ίδιο με τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Το ίδιο με την ανακύκλωση, τα σκουπίδια. Και άλλα πολλά (Τα λέγαμε πολύ νωρίς άραγε;)

Ελπίζω, όταν θάρθει η σειρά να μπουν στα στόματα του πολύ κόσμου και των πολιτικών, λέξεις όπως : προστατευόμενες φυσικές περιοχές, προστασία τοπίου, ειδών και οικοτόπων, να έχει απομείνει κάτι άξιο διατήρησης στη χώρα αυτή την κάποτε πανέμορφη από άκρη σ΄άκρη, που να μην έχει χτιστεί, να μην έχει μπαζωθεί, σκαφτεί, γεμίσει σκουπίδια και δρόμους.

14 Μαρτίου 2007

Αν το δει κανείς το πράγμα από την ερευνητική άποψη, ως βιολόγος, ερευνητής ορνιθολόγος, με τέσσερεις στόχους ήρθα στην Ψαθούρα:

1. Να μελετήσω την αναπαραγωγική οικολογία της Καλικατσούς (τι θα πει αυτό; Πόσα αυγά κάνει, πότε τα κάνει, που είναι οι φωλιές, με τι είναι φτιαγμένες, πότε εκκολάπτονται τα αυγά, πόσα από τα αυγά δίνουν μικρά και πόσα όχι, με τι τρέφουν οι γονείς τα μικρά, με τι ρυθμό μεγαλώνουν οι νεοσσοί,΄κλπ

2. Να μελετήσω -όσο είναι δυνατόν- τη διατροφική συμπεριφορά των πουλιών αυτών. Τι θα πει αυτό; Πόση ώρα αφιερώνουν στο ψάρεμα, ψαρεύουν μόνες ή πολλές μαζί, τι σχέση έχουν με τα άλλα θαλασσοπούλια, με τι ψάρια τρέφονται (δύσκολο), κάθε πότε ψαρεύουν, που ψαρεύουν, πόση ώρα αφιερώνουν στο ψάρεμα,κλπ.

3. Να μελετήσω στοιχειωδώς τη μετανάστευση των πουλιών πάνω στο νησί. Τι θα πει αυτό; Ποια είδη πουλιών περνούν από το νησί, σε τι αριθμούς, με τι χρονική σειρά περνούν, πότε φτάνουν και πόσο κάθονται , τι κάνουν όσο είναι στο νησί;

4. Να κάνω μια όσο δύναμαι πληρέστερη περιγραφή της χλωρίδας ( δεν είμαι ειδικός), της πανίδας και των οικοτόπων του νησιού και να καταλάβω τις στοιχειώδεις λειτουργίες που τα αφορούν. Τι θα πει αυτό; Να προσπαθήσω να καταλάβω πως "δουλεύει" το σύστημα και τι ρόλο έχει ο κάθε "παίκτης".

Βεβαίως έχω και έναν άλλο προσωπικό στόχο: να ερευνήσω όσο είναι δυνατό και να βρω το ρόλο του ανθρώπου και του πολιτισμού του στη φύση του νησιού και να φτιάξω αυτό που εγώ εννοώ ως συνολική εικόνα του νησιού μέσα στους αιώνες. Δηλαδή να σκιαγραφήσω το αξεδιάλυτο σύμπλοκο ανθρώπου-φύσης που, όπου και να κοιτάξει κανείς στην πατρίδα μας, κάνει παντού αισθητή και προφανή την παρουσία του, ακόμη και στα πιο-θεωρητικά-παρθένα μέρη, στα πιο απομονωμένα νησιά, στις πιο απάτητες βουνίσιες κορφές (που δεν υπάρχουν). Τα προπύργια της άγριας φύσης στην Ελλάδα-και στη Μεσόγειο είναι προϊόντα συνεξέλιξης για χιλάδες χρόνια του ανθρώπου και της φύσης.

Τι μεθόδους επιστημονικές χρησιμοποιώ όμως για να πετύχω τους ερευνητικούς μου στόχους; Πως δουλεύω δηλαδή; Τι κάνω κάθε μέρα; (όχι πάντως βόλτες). Πολλοί πιστεύουν ότι η δουλειά των οικολόγων μελετητών της φύσης είναι να παρακολουθούν τα ζώα και τα πουλιά με κιάλια και τηλεσκόπια, να τα κινηματογραφούν και να παρατηρούν. Αυτό είναι όμως μόνο ένα μικρό μέρος της όλης δουλειάς. Ο βιολόγος-φυσιοδίφης για να βγάλει συμπεράσματα πρέπει να παρατηρήσει ένα φαινόμενο πολλές φορές, να βεβαιωθεί ότι έχει γενική ισχύ, να το ποσοτικοποιήσει, να το μετρήσει δηλαδή και να το δώσει με αριθμούς, και μετά να το ανακοινώσει. Συμπεράσματα δε βγαίνουν από την παρατήρηση ενός μόνο πουλιού, για παράδειγμα. Πρέπει να παρατηρήσουμε πολλά πουλιά, να επεξεργαστούμε τα στοιχεία μας στατιστικά, για να βγάλουμε βάσιμα συμπεράσματα. 'Οπως ακριβώς κάνουν οι εταιρίες δημοσκοπήσεων τα polls για να βγάλουν συμπέρασμα ότι το τάδε κόμμα προηγείται του άλλου τόσες μονάδες. Ρωτούν πολλές εκατοντάδες ή μερικές χιλιάδες ανθρώπων για να είναι αξιόπιστο το συμπέρασμα. Κια όσο πιο πολλούς έχουν ρωτήσει τόσο πιο αξιόπιστο. Έτσι και μεις. Πως δουλεύω λοιπόν για το κάθε ερευνητικό μου θέμα; :

1. Αναπαραγωγική οικολογία Καλικατσούς: Ψάχνω πρώτα με τα πόδια και με παρατήρηση να βρώ τις φωλιές (καθόλου εύκολο γιατί είναι κρυμμένες ώστε να μη τις ανακαλύπτουν οι εχθροί και οι άρπαγες), και κατ' αρχή να τις σημαδέψω για να τις ξαναβρίσκω εύκολα (εγώ, αλλά όχι οι επίδοξοι θηρευτές, π.χ. γλάροι). Μέχρι εδώ, χρειάζεται περπάτημα, καραούλι, αναρρίχηση, πονηριά, παρατηρητικότητα. Εδώ παίζεις με τους όρους της φύσης. Κάθε φωλιά που βρίσκω της δίνω αριθμό και τη βάζω με το GPS πάνω στο χάρτη. Όταν τη βρώ, ο γονιός τρομάζει και φεύγει καθώς πλησιάζω, τότε καταγράφω τα περιεχόμενά της, τόσα αυγά, τόσα μικρά, τέτοιας ηλικίας, περιγράφω από τι υλικά είναι φτιαγμένη, σε τι θέση βρίσκεται (στο βράχο, από το κύμα, σε τρύπα, σε σχισμή, κλπ).Μετά φεύγω γρήγορα για να επιστρέψει ο γονιός (που παρακολουθεί από τη θάλασσα τις κινήσεις μου) στο κλώσσημα ή στους νεοσσούς. Αυτή η επίσκεψη πρέπει να γίνεται τουλάχιστον κάθε επτά μέρες για να καταγράφω τις αλλαγές και την πρόοδο. Σήμερα, για παράδειγμα, βρήκα σε μια ένα δεύτερο αυγό. Πριν από μέρες είχε μόνο ένα.

Από την άλλη, για να κάνω παρατηρήσεις συμπεριφοράς, πρέπει να επιλέξω μια -ή και δεύτερη -φωλιά που να φαίνεται καλά από μακριά, να στήσω κάπου κοντά μια κρυψώνα με παραλλαγή, (έχω μαζί μου μια πάνινη, σα σκηνή κλειστή) ώστε να μη με βλέπουν τα πουλιά και διαταράσσεται η συμπεριφορά τους και κει μέσα θα κρύβομαι για κάποιες ώρες και θα παρατηρώ με τηλεσκόπιο -και θα καταγράφω τι κάνουν τα πουλιά. Πότε αλλάζουν βάρδιες για το κλώσσημα, πότε ταίζουν, πότε κουβαλάνε κλαδάκια, τι ταίζουν, κλπ.

Πολλά έγραψα σήμερα και σας ζάλισα! Αύριο θα σας εξηγήσω πως μελετώ και τι στοιχεία μαζεύω για τη χρήση που κάνουν τα πουλιά του θαλάσσιου χώρου για την κάλυψη των αναγκών τους και πως μελετώ τη μετανάστευση των πουλιών, καταγράφοντας είδη και αριθμούς, μετρώντας δηλαδή πουλιά! Όλα αυτά είναι ήδη πολύ δουλειά. Ταυτόχρονα όταν δουλεύω μέσα ξέρετε ποια είναι η βασική μου δουλειά; κάνω διορθώσεις στα δοκίμια κειμένων της ελληνικής έκδοσης των Πουλιών της Ελλάδας και της Ευρώπης που θα εκδώσει σε δυο μήνες η Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία! Πρόκειται για τον καλύτερο -μακράν- οδηγό πουλιών της Ευρώπης που έχει εκδοθεί ποτέ και επιτέλους το μεταφράσαμε, από τα αγγλικά, θα εκδοθεί και στη γλώσσα μας. Ήρθε η ώρα να μάθουμε όλοι τα πουλιά! Μια απίθανα συγκινητική περιπέτεια!

Ευτυχώς κόπασε ο άνεμος λίγο τώρα το απόγευμα. Χτες και σήμερα το πρωί πρέπει να είχε ακόμη και 9 μπωφόρ, δεν μπορούσα να περπατήσω. Τα διαβατάρικα πουλιά συνεχίζουν να καταφτάνουν στο νησί.

13 Μαρτίου 2007

Πέτρες και χώμα! Έτσι απλά. Αν έχει κανείς όμως τα μάτια να κοιτάξει και να δει -και τότε τα μάτια του θα γουρλώσουν πραγματικά- θα διαπιστώσει πως ανάμεσα στις πέτρες υπάρχουν τόσες, μα τόσες πολλές που δεν είναι πέτρες! Είναι σπασμένα κομμάτια αγγείων, όστρακα όπως τα λέγαν οι αρχαίοι και τα λένε οι αρχαιολόγοι , ή βύσαλα. Απ' άκρη σε άκρη, όλη η επιφάνεια της Ψαθούρας είναι κυριολεκτικά καλυμμένη με βύσαλα. Η ιστορία σπασμένη και ριγμένη διάσπαρτα πάνω στο χώμα. Μια ανασκαφή χωρίς σκάψιμο! Γιατί όλα είναι στην επιφάνεια. Μια που το νησί κατοικείται εδώ και χιλιάδες χρόνια, είναι σίγουρο ότι τα βύσαλα της επιφάνειας προέρχονται από όλες τις εποχές. Κι αυτό είναι η γοητεία! Πάνω στό ίδιο κομμάτι γης που εγώ, τώρα, σήμερα, κοιτάω, έστω χωρίς να μπορώ να τα ξεχωρίσω, μπορεί να βρίσκονται το ένα δίπλα στ' άλλο κομμάτια νεολιθικά, της εποχής του χαλκού και του σιδήρου, της κλασσικής εποχής, των ελληνιστικών χρόνων, της ρωμαιοκρατίας, βυζαντινά, της τουρκοκρατίας, του 19ου αιώνα, του 1960...Όλη η ιστορία της Ψαθούρας ακόμη ξεσκέπαστη, ζεσταίνεται από τον ήλιο και βρέχεται απ' τις βροχές. Τι σχετικός που είναι ο χρόνος; Στην Ψαθούρα μπορείς να τον δεις όλον ξαπλωμένο στο χώμα.

Κάποιοι υποστηρίζουν ότι η Ψαθούρα είναι η αρχαία Χρύση, κάποιοι άλλοι ότι είναι η αρχαία Αλόννησος. Γενικά στις Βόρειες Σποράδες η ταύτιση των νησιών, κυρίως των ερημονησιών, με τα ονόματα που αναφέρονται στις αρχαίες πηγές παραμένει προβληματική. Στα ρηχά νερά γύρω από το νησί φαίνονται ακόμη ίχνη πέτρινων τοίχων και κτιρίων. Για τον κίνδυνο να γράψω πράγματα που δεν στέκουν ή είναι κοινοτοπίες σταματώ εδώ. Αντιγράφω όμως από το βιβλίο του Κ.Μαυρίκη " Άνω Μαγνήτων Νήσοι" εκείνα που γνωρίζουμε με σιγουριά: Πληθυσμός νήσου Ψαθούρας: 1896/14, 1940/4, 1951/7, 1961/6, 1971/5, 1981/2.

Ο άνεμος συνεχίζει να φυσάει δυνατός. Κόπασε τη νύχτα, αλλά από τις δέκα το πρωί περίπου σήμερα "φρέσκαρε" κι έβγαλε βοριά μέχρι και 8 Μπωφόρ πότε πότε, δεν μπορούσα να σταθώ κάποιες στιγμές στην ταράτσα του φάρου. Μια μηχανότρατα, εκμεταλλεύτηκε την πρόσκαιρη σχετική ηρεμία κι άρχισε να ψαρεύει από κοντά στο φάρο κάνοντας όλη τη νύχτα ένα μεγάλο κύκλο προς τα ανατολικά. Το πρωί, με τη φρεσκαδούρα, τους είδα να ψαρεύουν απόξω από το Πιπέρι. Το Πιπέρι και η θαλάσσια περιοχή γύρω του είναι το επίκεντρο του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου των Βορείων Σποράδων. Στις σπηλιές του γεννούν τα μικρά τους οι φώκιες. Έτσι, η προσέγγιση (και η αλιεία) έχει απαγορευτεί γύρω του σε μια απόσταση 3 ναυτικών μιλίων από τις ακτές του. Ίσως ο μηχανοτρατιέρης ήξερε πως με τη θαλασσοταραχή δεν πρόκειται να βγει το λιμεναρχείο για περιπολία και ίσως έκανε παρασπονδία. Ποιος να τον δει άλλωστε; (μόνο ένας τρελλός με τηλεσκόπιο απ' την Ψαθούρα). Ένας άλλος κόσμος, στην απεραντοσύνη της θάλασσας, όπου ακόμη γίνονται πράγματα, γιατί απλώς κανείς δεν μπορεί να τα δει.

Όποιος θέλει όμως να μάθει περισσότερα για το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο των Βορείων Σποράδων, τη φώκια, τα ψάρια, τους ψαράδες και τις προσπάθειες να διατηρηθεί για τις επόμενες γενιές η αρμονία των νησιών, μπορεί να μπει στην ιστοσελίδα της ΜΟm: www.mom.gr

12 Μαρτίου 2007

Η μετανάστευση των πουλιών είναι χαραγμένη μέσα μου σαν ένα από τα γοητευτικότερα γεγονότα της φύσης. Από τότε που φοιτητής, με την ομάδα μελέτης των νησιών του Πανεπιστημίου Αθηνών, δουλεύαμε την άνοιξη στη δυτική μεριά της Νάξου. Τώρα ξαναζώ εδώ τέτοιες στιγμές. Με το που κόπασαν οι άνεμοι σήμερα, άρχισε να ζωντανεύει το νησί με φωνές και πετάγματα: καρβουνιάρηδες, τσιροβάκοι, τρυποφράχτες, μαυρολαίμηδες, κίρκοι, ένας πετρίτης, γερακίνες, σφηκιάρηδες, σταχτοτσικνιάδες, κοκκινοσκέληδες και πλημμύρα από δεντροφυλλοσκόπους. Όπου κι αν κοιτάξεις πετάνε πουλιά. Και αν είναι μαγεία να γεμίζει η αυλή σου ξαφνικά τόσα πολλά πουλιά, άλλο τόσο γοητευτικό είναι όταν τα βλέπεις κάποια στιγμή, ιδιαίτερα τα πιο μεγάλα από αυτά, να παίρνουν ύψος και να παίρνουν πορεία προς το βορρά, πάνω από την αφιλόξενη θάλασσα, και να χάνονται σιγά σιγά από το βλέμμα. Που πάνε; ποια μοίρα τα περιμένει; Δεν ξέρω αν ήταν ο ίδιος εκείνος που φωτογράφισα και σας έδειξα τις προάλλες, αλλά χτές βρήκα τα φτερά από έναν φρεσκοσκοτωμένο τσαλαπετεινό πάνω στο μονοπάτι. Προφανώς, ο δερβέναγας, το τσιχλογέρακο, τον έπιασε στον ύπνο. Το ταξίδι τέλειωσε γιαυτόν. Και οι άρχοντες της νύχτας, οι αρουραίοι βγήκαν από τις τρύπες τους στο σκοτάδι και αποτέλειωσαν το κουφάρι. Γιατί τίποτα δεν πρέπει να πάει χαμένο στο νησί αυτό της ανέχειας. Και ο θάνατος των διαβατάρικων πουλιών είναι η ζωή, το μάννα εξ ουρανού για αυτούς που μένουν. Τώρα είναι η εποχή των παχειών αγελάδων. (Αν θέλετε να μάθετε περισσότερα για τη μετανάστευση μπορείτe να επισκεφθείτε τοn διαδικτυακό τόπο της Ορνιθολογικής στο : www.ornithologiki.gr )

11 Μαρτίου 2007

Για να μπορέσουν να επιβιώσουν οι άνθρωποι που ζούσαν στο νησί είχαν διανοίξει και χτίσει με πέτρες διάφορα πηγάδια (έχω βρεί 5 ως τώρα). Αν και πολύ παράξενο για ένα νησί που το ύψος του από τη θάλασσα σε ελάχιστα σημεία ξεπερνάει τα 10 μ (μέγιστο 17), τα πηγάδια αυτά κρατούσαν πολύτιμο νερό, αν και -εκτιμώ-ελαφρώς υφάλμυρο. Ακόμη, επειδή τα ηφαιστειακά εδάφη δεν στραγγίζουν καλά, σε δυο σημεία το νερό της βροχής λίμναζε επιφανειακά και σχημάτιζε δυο μικρά τέλματα (0.5 και 1 στρέμμα αντίστοιχα) που στέγνωναν νωρίς το καλοκαίρι. Με άλλα λόγια δυο εποχιακούς υγρότοπους. Τούτη την άνοιξη με την αναβροχιά του φετεινού χειμώνα και οι δυο είναι εντελώς στεγνοί. Στον έναν από αυτούς είχαν φτιάξει, ποιος ξέρει πότε, μια ημικυκλική κατασκευή με πέτρες για καραούλι. Να κρύβονται για να τουφεκίσουν την τυχαία πάπια (ναι, περνούν και πάπιες, χτες είδα ένα ζευγάρι Πρασινοκέφαλες) γιατί το κρέας ήταν πολύτιμο και δυσεύρετο. Στον άλλο ανακάλυψα κάτι που δεν περίμενα: ολόκληρο τον σκελετό ενός κύκνου. Προφανώς είχε αφήσει εκεί την τελευταία του πνοή από την πείνα, τη δίψα, το κρύο , την εξάντληση, ποιος ξέρει; ποια κακοκαιρία, ποιες συνθήκες τον έφεραν εδώ;

Αν και η εικόνα που έχουμε για τα νησιά μας είναι αυτή του ξερού βράχου και των φρυγάνων, στα νησιά υπάρχουν υγρότοποι. Και μάλιστα πολλοί, και μάλιστα -αν και κυρίως μικροί- εξαιρετικής σημασίας, για τον άνθρωπο και τα ζώα. Είναι κυρίως παράκτιοι, είναι πάνω από 300, είναι παραμελημένοι, χτίζονται και αποξηραίνονται ραγδαία, συνειδητά αλλά και εν αγνοία. Η διατήρηση των υγρότοπων αυτών είναι θέμα ζωτικής σημασίας με το οποίο κανείς δεν είχε ασχοληθεί σοβαρά ως τώρα. Οι υγρότοποι αυτοί όχι μόνο είναι αναντικατάστατοι κρίκοι στον κύκλο του νερού, αλλά είναι οι φυσικές εκείνες οντότητες που θα μας δώσουν το μέτρο για το αν θα μπορέσουμε τα επόμενα δύσκολα χρόνια -εν όψει της βίαιης κλιματικής αλλαγής- που έρχονται, να διαχειριστούμε σωστά, τους περιορισμένους φυσικούς πόρους των νησιών μας που ήδη κακοποιούμε. Η σημασία των υγροτόπων βέβαια για τα μεταναστευτικά πουλιά είναι ανυπολόγιστη. (Αλλά διαβάστε περισσότερα στη διεύθυνση www.wwf.gr για το Πρόγραμμα Προστασίας των Υγροτόπων του Αιγαίου που τρέχει τα τρία τελευταία χρόνια).

Τα μπωφόρια σήμερα συνέχισαν πιο ενισχυμένα. Οκτώ και παραπάνω. Τον περισσότερο χρόνο μου τον πέρασα μέσα, αλλά το απόγευμα έκανα τη γνωστή διαδρομή για μέτρηση πουλιών. Τα ίδια τα χτεσινά, μάλλον καθηλωμένα από τον καιρό. Είδα όμως σήμερα και έξι Αιγαιόγλαρους, αλλά και ένα θηλυκό Θαλασσοπρίστη Mergus serrator.

10 Μαρτίου 2007

Η εικόνα εντελώς χειμωνιάτικη σήμερα, ο άνεμος σφυροκοπάει με επτά, κι ορισμένες στιγμές 8 Beaufort τη βόρεια ακτή του νησιού, όπου βρίσκεται και ο φάρος. Μέσα στο κτίριο, σφυρίζουν όλα. Ένα βουητό ακούγεται από τον κεντρικό πύργο του φάρου καθώς ο άνεμος εκεί πάνω σφυρίζει πάνω στον πυργίσκο του φαναριού, στις πόρτες, τα παραθύρια. Σφυρίζει και η καμινάδα μου. Έκανα μια μικρή βόλτα για να φωτογραφίσω τα μανιασμένα κύματα, αλλά κυρίως έμεινα μέσα και δούλευα με χαρτιά και βιβλία. Τέτοιες μέρες με κρύο και βοριά δεν είναι σωστό να ενοχλεί κανείς τα πουλιά που κλωσούν τα αυγά τους και προσπαθούν να ζεστάνουν τους νεοσσούς.
Όταν φτάσαμε πριν από πέντε μέρες, ξεχάστηκε πάνω στο καΐκι το λάδι για τη γεννήτριά μου. Φτάνει τώρα στα όριά της και θάπρεπε να της αλλάξω τα λάδια, αλλά δεν έχω. Προχτές ξεκίνησε το φουσκωτό του λιμεναρχείου για περιπολία και θα ερχόταν και στην Ψαθούρα να μου το φέρει, αλλά στα μισά γύρισαν πίσω από τη φουρτούνα. Άλλωστε και τα νερά της Ψαθούρας δεν αστειεύονται, κι η προσέγγιση στο σκαλάκι είναι επικίνδυνο και καθόλου εύκολο πράγμα. Έχω μια μικρή αγωνία να μην πάθει τίποτα η γεννήτρια, διότι σε αυτή βασίζομαι για την επικοινωνία και την τηλε-εργασία, αλλά προσπαθώ να την ξεπεράσω.

10 Μαρτίου 2007

Σήμερα το πρωί. Εδώ, κάτω από τα κύματα, είναι το "σκαλάκι" που πιάνουν τα καίκια για το νησί.

10 Μαρτίου 2007
Ένας από τους συγκατοίκους μου στο νησί!
Διάβασα τις προάλλες μια φράση που είπε κάποιος, αλλά δεν μπορώ να θυμηθώ ποιος: "Η προστασία της φύσης είναι ανώτατη έκφραση πολιτισμού" ή κάτι τέτοιο. Μήπως ξέρει κανείς ποιος την είπε; Μου φαίνεται ότι από αυτή την άποψη τουλάχιστον είμαστε λιγάκι απολίτιστοι στην Ελλάδα. Δεν είναι επιτέλους καιρός να κάνουμε κάτι γι αυτό; Ή κι αυτά μόνο στα όνειρά του μπορεί να τα βλέπει κάποιος να πραγματοποιούνται στη χώρα αυτή;

9 Μαρτίου 2007 (διαβάστε τα δυο προηγούμενα σημερινά για να καταλάβετε)

Να κι οι υπέροχες μαλκόλμιες. Δεν ξέρω αν υπάρχει κάποιο ελληνικό όνομα. Μήπως ξέρει κανείς; αν και η ομορφιά δεν χρειάζεται όνομα.

9 Μαρτίου 2007

Να ένας Δεντροφυλλοσκόπος Phylloscopus collybita στα βράχια της ακτής, ή μπας και δεν είναι και τους αναγνώρισα λάθος; Κουίζ για ορνιθολόγους!

5η μέρα στο νησί

Παρασκευή 9 Μαρτίου 2007

Η μετανάστευση έχει αρχίσει, αλλά και σήμερα είχε βοριά και βορειοδυτικό ισχυρό άνεμο μέχρι και 6 ως 7 Μπωφόρ εδώ στο νησί και ελάχιστα καινούργια πουλιά έφτασαν.
Με το που βγήκα το πρωί έξω για να πιω τον καφέ μου, τον είδα. Περπατούσε κολλητά στο βορεινό τοιχαλάκι του αυλόγυρου και συγκεντρωμένος ανεβοκατέβαζε το κεφάλι χτυπώντας επίμονα το χώμα με το ράμφος. Κάθε τόσο έκανε κλαπ και κάτι κατέβαζε. Αν και έψαξα μετά δεν κατάλαβα τι ήταν αυτό που έτρωγε. Όπως και πριν από μερικά χρόνια που τον είδα ανάμεσα στα έρημα καλντερίμια των Κήπων στο Ζαγόρι και ένιωσα πως ήρθε η άνοιξη, έτσι και σήμερα, αν και είχα ακούσει και είχα δει κι άλλα πουλιά, ο πρώτος τσαλαπετεινός με έκανε να αισθανθώ πως ήρθεν επιτέλους η άνοιξη κι ας πρόκειται για μια εντελώς χειμωνιάτικη κρύα μέρα. Κατερίνα Φ. συμφωνώ μαζί σου!
Κατά τα άλλα συνέχισα το ψάξιμο για φωλιές Καλικατζούνων. Τα κλου της ημέρας: ένα αγριοκούνελο που πετάχτηκε βιαστικά από μια άδεια, περσινή, φωλιά καθώς πλησίαζα· οι υπέροχες ολάνθιστες συστάδες της Malcolmia flexuosa naxensis σε αντίθεση με την κατάμαυρη λάβα· οι αεικίνητοι Δασοφυλλοσκόποι Phylloscopus collybita που πετώντας γρήγορα σαν έντομα και κάνοντας απότομες στροφές και προσγειώσεις κυνηγούσαν, έντομα μάλλον, ανάμεσα στα εντυπωσιακά, μαύρα, μεγάλα και στρογγυλεμένα βασαλτικά λιθάρια της ακτής.

Πέμπτη 8 Μαρτίου 2007

Φυσάει βοριάς σήμερα όλη τη μέρα και εμπόδισε τα μεταναστευτικά πουλιά να φτάσουν, όπως χτες που όλη τη μέρα εμφανίζονταν κίρκοι, τρίγγες, ερωδιοί, καρβουνιάρηδες, φυλλοσκόποι, γεράκια και άλλα. Σήμερα τίποτα. Το τσιχλογέρακο, ο δερβέναγας του νησιού κάνει τις γνωστές περιπολίες και διώχνει όλους τους παρείσακτους για να μη του φάνε τους μεζέδες. Το πρωί καφές με τη σόμπα υγραερίου και ξεκίνημα για ψάξιμο και εντοπισμό νέων φωλιών καλικατζούδων. Έχω βρεί δέκα μέχρι σήμερα αλλά θέλει προσοχή γιατί τα μεγάλα κομμάτια λάβας στην ακτή ξεκολλάνε συχνά πυκνά. Πολλές είναι μη προσεγγίσιμες και το μόνο που κάνω είναι να τις εντοπίζω από τις άσπρες κουτσουλιές πάνω στα μαύρα βράχια και να τις κοιτώ από μακριά, χωρίς να βλέπω τίποτα μέσα. Το μεσημέρι επιστροφή για κολατσιό και καφέ. Το απόγευμα διαδρομές για μέτρηση μεταναστευτικών. Μόλις λίγο πριν το σούρουπο μαζεύομαι. Πλένομαι, ετοιμάζω γρήγορο βραδινό, ανάβω τη σόμπα πετρελαίου και βάζω μπρος τη γεννήτρια. Συνδέομαι στο διαδίκτυο, αδειάζω τις φωτoγραφίες, ενημερώνω το blog, κατεβάζω και απαντάω e-mail. Η γεννήτρια δουλεύει για 3-4 ώρες. Ύπνος στις 11-11.30, αφού πρώτα βγω έξω για τη νυχτερινή ανάγνωση του ουρανού. Έτσι ήταν ως τώρα, με μικρά διαλείματα για τηλεφωνήματα, διάβασμα, γράψιμο. Οι ιδέες πολλές, οι εικόνες καταιγιστικές, απίστευτης ομορφιάς. Οι πολυπληθέστεροι και πιο εμφανείς μόνιμοι συγκάτοικοί μου: ασημόγλαροι, καλικατζούνες (βέβαια), μύχοι (ανοιχτά), αρουραίοι, αγριοκούνελα, σχίνοι, μυρτιές, αγριελιές, αστοιβές (μακράν οι Κινέζοι της Ψαθούρας), μαγκούτες (η Ferula communis), και φυσικά οι γουστέρες Podarcis erhardii, και τα ίτσια (Narcissus pseudonarcissus μάλλον γιατί στα φυτά δεν είμαι δυνατός) που τάφεραν μαζί τους οι κάτοικοι εδώ του νησιού για να ομορφαίνουν τις αυλές τους κι αυτά ξεχύθηκαν σε όλο το νησί με σκοπό να το μεθύσουν με το άρωμά τους.

Πέμπτη 8 Μαρτίου 2007

Ονειρεύτηκα να μείνω μερικές βδομάδες το χειμώνα στην Ψαθούρα για να κοιτάξω καθαρά τον εαυτό μου τώρα στα 48 που έχω αρκετά πίσω μου και (θεωρητικά) κάποια μπροστά μου. Γιατί, τι θα θυμόμαστε στη ζωή μας έξω από τέτοιες αποκοτιές. Ονειρεύτηκα να είμαι εκεί με τη Βάλια και το Βαγγέλη γιατί θα ήταν μια αξέχαστη εμπειρία για όλους μας. Ονειρεύτηκα να μελετήσω τις καλικατζούνες (έτσι τις λένε εδώ οι Αλοννησιώτες) για να μάθουμε κάτι περισσότερο για τα μυστηριώδη αυτά θαλασσοπούλια. Ονειρεύτηκα να αποτελέσει αυτή η δράση την αφορμή για να συνεργαστούμε στενά και στενότερα οι τρεις πολύ δραστήριες οργανώσεις και να μας φέρει αυτό πιο κοντά , γιατί όσο πιο κοντά είμαστε τόσο πιο δυνατοί γινόμαστε. Ονειρεύτηκα να γίνει αυτή η δράση αφορμή για να τραβήξει λιγάκι πιο πολύ την προσοχή του κόσμου στην Ελλάδα με τις θαυμάσιες αυτές περιοχές, τα πολύτιμα πετράδια της πατρίδας μας (την ψυχή της πατρίδας μας) . Ονειρεύτηκα να γίνει αυτό μια ακόμη αφορμή να ξυπνήσει λίγο πιο πολύ η πολιτεία και οι πολιτικοί για να φτιαχτεί επιτέλους στην Ελλάδα ένα απλώς αξιοπρεπές σύστημα για την ουσιαστική προστασία των προστατευόμενων περιοχών, εξίσου σημαντικών με τα αρχαιολογικά μας μνημεία. Ονειρεύτηκα τέλος, ότι κάποιοι νέοι , κάπου θα εμπνευστούν από κάτι σαν κι αυτό και θα σκύψουν λιγάκι περισσότερο στη φύση για να την αφήσουν να τους μαγέψει.

Πολύ ονειρεύεσαι!

Για να γίνει αυτό πραγματικότητα δούλεψαν και πρόσφεραν βοήθεια τόσοι πολλοί άνθρωποι, από τις τρεις οργανώσεις κι άλλοι πολλοί που καθόλου δεν τους ήξερα. Ο Αντρέας, η Τόνια, ο Μάριος, ο Γιώργος, η Μαρίτα, ο Δημήτρης, ο Κωνσταντίνος, ο Τάσος, η Δανάη, ο Jakob, o Πάνος, η Ελένη, ο Βασίλης, Ο Κώστας, ο Σπύρος, ο Κυρ Βαγγέλης, η κυρία Κούλα,

ο Γιώργος, ο Κώστας, η Σόνια κι άλλοι πολλοί, σίγουρα ξεχνώ κάποιους και από τις οργανώσεις και απέξω. Το πόσο σας ευχαριστώ όλους δε λέγεται. Και βέβαια τίποτα απόλα αυτά δεν θα είχε γίνει χωρίς τη συμπαράσταση και τη στήριξη από τη Βάλια. Το πόσο μου λείπει εκείνη και ο Βαγγελάκης δε λέγεται (το μόνο πράγμα νομίζω που με κάνει δυστυχή). Ελπίζω η Ναυσικούλα να τα διαβάζει αυτά από εκεί που βρίσκεται.

Το ψάξιμο για φωλιές ξεκίνησε. Θα τελειώσει αύριο. Ως τότε -και μετά- οι καλλικατζούνες θα συνεχίσουν να κλωσσούν τα αυγά τους και να προστατεύουν τα μικρά τους, όπως μια σήμερα, που καθώς πλησίασα στη φωλιά της, άρχισε να με απειλεί τεντώνοντας το λαιμό της και ανοιγοκλείνοντας το στόμα της απειλητικά, βγάζοντας κάτι τρομακτικές φωνές που μόνο ο κέρβερος κι οι δράκοι των παραμυθιών φανταζόμουνα ότι βγάζουν!