ΑΝΘΡΩΠΟΣ (Ι)

Βλέπετε, αυτό που αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως Ψαθούρα είναι προϊόν αλληλεπίδρασης των φυσικών διεργασιών και του ανθρώπου. Η σχέση αυτή είναι πάντα μαζί και ταυτόχρονα και πόλεμος και ειρήνη. Με κάποια στοιχεία της φύσης ο άνθρωπος συμμαχεί και συνεργάζεται. Άλλα τα πολεμάει λυσσαλέα. Με κάποιες δραστηριότητες του ανθρώπου κάποια στοιχεία της φύσης ευνοούνται και κάποια βλάπτονται. Το μέτρο κάνει τη διαφορά. Πέρα από ένα ορισμένο όριο οι βλάβες είναι ανήκεστες. Η επιστήμη της προστασίας της φύσης αυτό ακριβώς το μέτρο προσπαθεί να προσδιορίσει. Αλλά συνεχώς πέφτει επάνω στην αλματώδη –κι ανεξέλεκτη από «δημοκρατικές διαδικασίες»- εξέλιξη της τεχνολογίας και στην απληστία των ανθρώπων (και την ανοησία).

Υπάρχει κι άλλη μια θεμελιώδης διαφορά: ότι η φύση υπήρξε πολύ πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος και θα συνεχίσει να υπάρχει με οποιαδήποτε μορφή, ενώ ο άνθρωπος μπορεί και να παρέλθει. Άλλωστε τα τελευταία χιλιάδες χρόνια που εμφανίστηκε ο άνθρωπος, ανάμεσα στις περιόδους αλληλεπίδρασης παρεμβάλλονται και μακρές εποχές που ο άνθρωπος απουσιάζει εντελώς, λείπει, και τότε η φύση συνεχίζει τους προαιώνιους ρυθμούς της μέχρι να ξανάρθει ο άνθρωπος και με άλλους τρόπους πάλι να αλλάξει τη σχέση. Στα ενδιάμεσα διαστήματα της ανθρώπινης απουσίας και η φύση δεν παραμένει ίδια γιατί ο άνθρωπος έχει αφήσει με διάφορους τρόπους τα ίχνη του και την έχει αλλάξει ριζικά. Όχι τα βασικά της, αυτά δεν αλλάζουν από καμιά δύναμη στον κόσμο (κι αυτό διαψεύδεται σήμερα με την κλιματική αλλαγή που επιφέραμε) , αλλά σε κάποιες λεπτομέρειες (συχνά όχι και τόσο).
Πάρτε για παράδειγμα τους αρουραίους. Πότε ακριβώς και πως ήρθαν είναι άγνωστο; Ένα είναι σίγουρο όμως, ότι από τότε που ήρθαν τίποτα δεν είναι ίδιο στο νησί. Τα αγριοκούνελα, επίσης άλλαξαν τα πάντα όσο αφορά τη βλάστηση του νησιού. Ακόμη ο άνθρωπος ήρθε και καλλιέργησε, εισήγαγε φυτά και ζώα που βοσκούσαν ίσως για εκατοντάδες χρόνια. Η βλάστηση του νησιού δε θα ήταν αυτή που βλέπουμε σήμερα αν δεν είχαν παρεμβληθεί εκατοντάδες ίσως χρόνια καλλιέργειας και βόσκησης. Δε θα ήταν επίσης η ίδια αν συνέχιζε η βόσκηση, όπως στα διπλανά Γιούρα εδώ και χιλιάδες χρόνια από τα αγριοκάτσικα. Ο άνθρωπος άλλαξε και τη μορφή του αναγλύφου ακόμη: έφτιαξε κτίρια, μαντριά, φράχτες, που τα βλέπουμε σήμερα ως σωρούς από πέτρες. Όπως η πανάρχαια (;) οχύρωση με τριπλό περίβολο πάνω σένα βράχο που μπαίνει σα μικρή χερσόνησος στη θάλασσα, λίγα μέτρα βόρεια από το φάρο. Ένα από τα οχυρωμένα χωριά (pagi murati) της λίθινης εποχής ή της εποχής του σιδήρου; Κάτι πιο παλιό ακόμη ; κάτι πιο καινούργιο; Μην ξεχνάτε άλλωστε ότι μέχρι και πριν 7000 χρόνια η θάλασσα ήταν χαμηλότερα πολλές δεκάδες μέτρα και μεγάλες εκτάσεις γύρω από τα νησιά ήταν τότε χέρσος. Μην ξεχνάτε επίσης ότι τα βυθισμένα ερείπια στην ανατολική μεριά του νησιού δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος γύρω από το νησί έχει καταβυθιστεί σχετικά πρόσφατα (ή έχει ανέβει η στάθμη της θάλασσας και το πλημμύρισε). Μόνο οι πέτρες είναι τόσο παλιές πάνω σε αυτό το νησί για να γνωρίζουν τις απαντήσεις σε όλα τα πιθανά ερωτήματα. Η επιστήμη είναι άγνωστο αν θα δώσει ποτέ ακριβείς απαντήσεις.
Η θάλασσα επίσης ξέρει. Είναι κι αυτή πιο παλιά από τα παμπάλαια. Λες κάποια γνώση από τη θάλασσα νάχει περάσει στους απεσταλμένους της στο νησί, τις Καλικατζούνες; Παρακολουθώντας όλα αυτά από την άκρη των βράχων με το σμαραγδοπράσινο μάτι τους ίσως νάχουν διατηρήσει τη γνώση από γενιά σε γενιά. Μια και ανήκουν κι αυτές στον κατάλογο του άγριου κρέατος που έθρεψε για χιλιάδες χρόνια τους νησιώτες:
σαλιγκαράκια της θάλασσας, αχινοί, πεταλίδες, ψάρια και ψαρικά κάθε είδους, αγριοκούνελα, καλικατζούνες και καλικατζουνάκια τρυφερά.
Δε θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη –και τελευταία φορά – που πραγματικά βίωσα τι σημαίνει να βρίσκεις το κρέας σου στη φύση: Το 1987 τριγυρνούσαμε για μια βδομάδα με ένα αλοννησιώτικο καΐκι στα νησάκια του μελλοντικού τότε Εθνικού Πάρκου Αλοννήσου-Βορείων Σποράδων, καταγράφοντας την πανίδα. Τρεις τελειόφοιτοι βιολόγοι κι εγώ. Στα πλαίσια μιας μελέτης από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά από τέσσερις μέρες ξηράς τροφής, ο ψαράς είπε: «Πεθύμησα κρέας». Έπιασε σένα μικρό ακατοίκητο νησί, τη Γράμμιζα. Έλα μαζί μου, είπε, και ακολούθα. Πήρε το τουφέκι του και άρχισε να περπατάει με σταθερό, όχι γρήγορο βήμα. Μέχρι να βγει στην άλλη άκρη του νησιού που μας περίμενε το καίκι με το γιό του, έριξε επτά τουφεκιές και πήρε επτά αγριοκούνελα. Εκείνο το βράδυ στον Πλανήτη, φάγαμε κρέας.

(Όπως πάντα, άλλα μελετάν τα βόδια... Ο Βαγγελάκης αρρώστησε σήμερα. Η επίσκεψη πάλι αναβάλλεται).