ΚΑΛΙΚΑΤΖΟΥΝΕΣ (ΙΙ)

Ξέρω βέβαια ότι είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγεις από την πολύ συγκεκριμένη και ειδική επιστημονική ορολογία και με απλά λόγια να κοινωνήσεις μια γνώση που η πλήρης κατανόησή της χρειάζεται ακριβείς ορισμούς και απόλυτη ακριβολογία. Μια γνώση που επειδή δεν είναι δημιουργία εντυπώσεων όπως η πολιτική, έχει πολλά «ναι μεν αλλά» τα οποία πρέπει να κατανοεί ακριβώς κανείς, διότι προσέχοντας εκείνα τα «αλλά» είναι που μαθαίνεις την πάσα αλήθεια. Θα προσπαθήσω όμως να επικοινωνήσω τα βασικά αποτελέσματα της μελέτης μου διότι στην ουσία δεν είναι τίποτα δύσκολα πράγματα και όλοι μπορούν να τα δουν και να τα αντιληφθούν.
Η τελική δευτερογενής επεξεργασία των αποτελεσμάτων που επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων θα γίνει αργότερα.
Αφού ξεμπερδέψαμε λοιπόν με τον συνολικό αριθμό των Καλικατσούδων, περνάμε τώρα στις διάφορες παραμέτρους αναπαραγωγής.
Η πιο βασική από αυτές είναι ο μέσος αριθμός αυγών (ΜΑΑ) ανα γέννα (φωλιά), αγγλιστί clutch size, ένα μέγεθος που για κάθε είδος πουλιού κυμαίνεται πάντα μέσα σε ορισμένα όρια, (το αντίστοιχο μέγεθος για τον άνθρωπο -και όχι βέβαια για αυγά-είναι κατά κανόνα 1). Ως τώρα γνωρίζαμε ότι στη Βόρεια Ευρώπη η Καλικατσού κάνει κατά μέσο όρο τρία αυγά. Στην Ψαθούρα ο μέσος όρος από 10 γνωστές φωλιές ήταν 1,8 ανά φωλιά. Βέβαια επειδή μερικές φωλιές εγκαταλείφθηκαν ή θηρεύτηκαν αμέσως μετά τη γέννηση του πρώτου αυγού (έτσι καταγράφτηκαν με αριθμό αυγών 1), θα έβρισκα πιο ρεαλιστικό έναν μέσο όρο γύρω στο 2 με 2,1. Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τον αριθμό αυτό με το 2,3 μέσο όρο 16 φωλιών του 2005 από τη νησίδα Πολεμικά κοντά στα Σκάντζουρα, 50 χλμ. νοτιότερα της Ψαθούρας και με το 2,9 μέσο όρο από 33 φωλιές που μετρήθηκαν το 2007 σε ένα νησάκι έξω από την Καβάλα (150 χλμ πιο βόρεια).
Υπάρχει μια σαφής διαφορά βέβαια, αλλά μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους: είδος και ένταση θήρευσης από ποντίκια και πουλιά, ύπαρξη ή μη ποντικών στο νησί, ηλικία και εμπειρία των συγκεκριμένων αναπαραγόμενων ατόμων, πάντα σε συνδυασμό με ατέλειες και περιορισμούς των χρησιμοποιούμενων μεθόδων.
Η άλλη πολύ σημαντική παράμετρος είναι το «Πότε» τα κάνουν τα αυγά αυτά. Σύμφωνα με τα στοιχεία μου η μέση ημερομηνία απόθεσης του πρώτου αυγού είναι για την αποικία της Ψαθούρας το 2007 η 26η Φεβρουαρίου με συν-πλην 16 μέρες. Η αντίστοιχη ημερομηνία για τα Πολεμικά είναι η 15η Φεβρουαρίου με συν-πλην 9 μέρες και η αντίστοιχη ημερομηνία για την Καβάλα είναι μετά την 1η Μαρτίου. Αυτό είναι κάτι το αναμενόμενο και σημαίνει ότι όσο βόρεια βρίσκεται μια αποικία τόσο πιο αργά ξεκινάει την ωοαπόθεση. Και εδώ βέβαια υπάρχουν διάφορα θέματα, όπως τα ζευγάρια εκείνα που αφού για κάποιο λόγο χάσουν τα πρώτα αυγά τους (π.χ. από θήρευση) μετά από κάποιες βδομάδες επιχειρούν να ξανακάνουν αυγά, μεταθέτοντας έτσι για αργότερα τον μέσο όρο.
Τέλος η σημαντικότερη παράμετρος είναι η αναπαραγωγική επιτυχία, δηλαδή πόσα κατά μέσο όρο μικρά ανά φωλιά, κατορθώνουν να φτάσουν στην ηλικία που θα εγκαταλείψουν αβίαστα τη φωλιά. Εδώ η αποικία της Ψαθούρας ήταν πολύ χαμηλά, γιατί κάθε ζευγάρι κατορθώνει να μεγαλώσει μόνο 1,1 μικρά σε αντίθεση για παράδειγμα με τα Πολεμικά το 2005 που η μέση αναπαραγωγική επιτυχία ήταν 1,7 μικρά ανά φωλιά, μια μεγάλη διαφορά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δεν είναι εύκολο να δώσουμε τώρα πλήρεις και θεμελιωμένες απαντήσεις και θα μπορούσε να οφείλεται σε πολλές αιτίες.
Αυτά λοιπόν είναι κάποια από τα στοιχεία που μετρήθηκαν όσο αφορά την αναπαραγωγική οικολογία. Η εξαγωγή συμπερασμάτων είναι πολύ δύσκολο πράγμα για να γίνει με πολύ λίγα και απλά λόγια, διότι όπως είπαμε υπάρχουν πολλά "ναι μεν, αλλά". Γενικώς όμως, από τα στοιχεία και την εμπειρία μού δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι η χαμηλή αναπαραγωγική επιτυχία της αποικίας της Ψαθούρας οφείλεται ίσως στο ότι τα άτομα που έρχονται να φωλιάσουν εδώ είναι άτομα νεαρότερα και λιγότερο έμπειρα τα οποία ίσως χάνουν στον ανταγωνισμό με μεγαλύτερης ηλικίας και εμπειρότερα και δεν μπορούν να καταλάβουν πιο κεντρικές και πιο καλές θέσεις στην αποικία, που στη συγκεκριμένη περίπτωση το «κέντρο» της ίσως είναι στα ΒΑ βράχια των Γιούρων. Βέβαια αυτά τα, παρακινδυνευμένα, συμπεράσματα αλλάζουν ριζικά αν κανείς θεωρήσει ότι η αποικία αυτή της Ψαθούρας χρησιμοποιείται από πολύ παλιά, άρα για τα θαλασσοπούλια όπως η Καλικατσού με τη μεγάλη διάρκεια ζωής η παράδοση χρήσης μιας αποικίας σε ένα νησί μπορεί να περιπλέκει πολύ τα πράγματα όσο αφορά την ποιότητα των κατοίκων του. (π.χ. είναι τα ίδια άτομα που φωλιάζουν εδώ κάθε χρόνο ή αλλάζουν;) Αυτά απαντώνται μόνο αν έχει κανείς όλα ή πολλά άτομα ενός πληθυσμού μαρκαρισμένα με πλαστικά έγχρωμα δαχτυλίδια και μπορεί να τα αναγνωρίσει ατομικά, άρα να ξέρει την ηλικία του καθενός, την αναπαραγωγική του επιτυχία κάθε χρονιά, τις μετακινήσεις του, κλπ. Πολύ χρήσιμο για την εξαγωγή σωστών συμπερασμάτων θα ήταν επίσης να ξέραμε αν τα παλιότερα χρόνια υπήρχαν περισσότερα αναπαραγωγικά ζευγάρια στο νησί ή μειώθηκαν και πότε και βεβαίως γιατί (αλλά δυστυχώς αυτά ούτε τα ξέρουμε, ούτε θα τα μάθουμε ποτέ).

ΚΑΛΙΚΑΤΖΟΥΝΕΣ (Ι)

Όταν μένεις στη Δαδιά του Έβρου μάλλον δεν μπορείς να έχεις απαίτηση να έχεις ADSL όποτε το αποκτούν και οι μεγάλες πόλεις. Έτσι με την απλή ISDN σύνδεση που έχω και προφανώς με την ποιότητα των τηλεφωνικών γραμμών που μάλλον δεν είναι η καλύτερη, η ταχύτητα σύνδεσης μέσω Dial up με το διαδίκτυο είναι αργή. Προσπάθησα μερικές φορές να μπω στο blog και να το ενημερώσω αλλά πάντα μου δημιουργούσε προβλήματα (έπρεπε δηλαδή να πάω στην Ψαθούρα με τη δορυφορική σύνδεση της HellasSat για να πάρω μια γεύση από γρήγορο internet και τι σημαίνει αυτό για να ενημερώνεις το blog. Διότι τα μεταξωτά blog θέλουν και επιδέξιες συνδέσεις).
Φτάνω στα ένα δυο τελευταία posts που θα ανεβάσω για να ενημερώσω για τα πρώτα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνάς μου σχετικά με τις Καλικατζούνες.
Λοιπόν, το καλοκαίρι του 2004 μαζί με τη Μαρίλια και το Γιώργο είχαμε επισκεφτεί την Ψαθούρα, χωρίς να αποβιβαστούμε, ψάχνοντας για φωλιές Μαυροπετριτών μέσα στα πλαίσια του σχετικού προγράμματος LIFE- Nature της Ορνιθολογικής ( http://www.ornithologiki.gr/life/falcoel/index.php). Τότε είχα δει για πρώτη φορά τις πολλές ασπρίλες από τις κουτσουλιές των Καλικατζούνων στα μαύρα βράχια και έτσι ήμουν σίγουρος ότι είχα εντοπίσει μια από τις πρώτες μεγάλες αποικίες αναπαραγωγής στην Ελλάδα. Δεν ξέραμε τότε, παρά ελάχιστες και πολύ μικρότερες. Το καλοκαίρι του 2005 πάλι δουλεύοντας για το ίδιο πρόγραμμα απογραφής των Μαυροπετριτών, επέμεινα να πάμε στην Ψαθούρα πάλι για να δούμε από κοντά τις φωλιές, αλλά και το κτίριο του φάρου γιατί ήδη μου είχε μπει η ιδέα να πάω να μελετήσω την αναπαραγωγική τους οικολογία στην Ψαθούρα. Πράγματι αποβιβαστήκαμε εκεί με τους συναδέλφους Τάσο και Jacob. Περπατήσαμε με τον Jacob ψάχνοντας για φωλιές στην ακτή και μέσα σε λιγότερο από ½ ώρα σε ένα μικρό κομμάτι ακτής είχαμε βρει 12-15 φωλιές. Όλες προσιτές σε εύκολα μέρη. Θαύμα! Βγάλαμε συμπεράσματα: στην Ψαθούρα οι φωλιές είναι προσιτές και πολλές, ίσως πάνω από 60-80 γιατί αν σε μισή ώρα σε μήκος ακτής 200 μέτρα βρήκαμε μια 15αριά, τότε στο υπόλοιπο παρόμοιο τμήμα ακτής (π. 600-800 μέτρα) θα υπάρχουν περίπου 60 το ίδιο προσιτές! Στο συμπέρασμα αυτό βασίστηκε και η όλη οργάνωση της δράσης για τη μελέτη των Καλικατζούνων. Μετά από δυο χρόνια λοιπόν η παραμονή μου στο νησί απέδειξε ότι: είχαμε πλανηθεί πλάνην οικτράν, διότι στη φύση οι γραμμικά επαγωγικές προεκτάσεις φαινομένων στο χώρο και στο χρόνο (αφού στην περιοχή α συμβαίνει το y φαινόμενο, τότε στην παρόμοια περιοχή 4α θα συμβαίνει το ίδιο φαινόμενο σε βαθμό 4αy ) και μάλιστα από άπειρους ανθρώπους, δεν είναι δυνατές. Γιατί καμιά περιοχή στη φύση δεν είναι ακριβώς όμοια με την άλλη και ακόμη και διαφορές πολύ αδιόρατες μπορεί να σημαίνουν πολλά για τους οργανισμούς. Έτσι :
1ον. Όλες οι φωλιές που βλέπαμε με τον Jacob νομίζαμε ότι είναι ενεργές φωλιές της περσινής χρονιάς. Λόγω απειρίας με το αντικείμενο , δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε ότι κάποιες ήταν ενεργές σε προηγούμενες χρονιές. Άρα, δεν ήταν όλες οι φωλιές που είδαμε ενεργές σε μια χρονιά.
2ον. Κατά σύμπτωση είχαμε βρεθεί τότε στο πιο βατό και ομαλό τμήμα της ακτής που περιείχε πολλές προσιτές φωλιές. Τα υπόλοιπα τμήματα της ακτής δεν ήταν καθόλου προσιτά.
3ον. Μπορεί να είχαμε μετρήσει στο συγκεκριμένο μήκος της ακτής 10-15 φωλιές , αλλά στο υπόλοιπο τμήμα δεν υπήρχε τέτοια συχνότητα φωλιών.
Ποια είναι λοιπόν τα αποτελέσματά μου σχετικά με τους αριθμούς των φωλιών των Καλικατζούνων στην Ψαθούρα μετά τη λεπτομερή έρευνα που έκανα:
Στην Ψαθούρα υπάρχουν συνολικά 38- 45 φωλιές που χρησιμοποιούνται ή έχουν χρησιμοποιηθεί κάποια-ες χρονιά-ές. Περίπου 20 από αυτές προσεγγίζονται είτε μόνο από τη θάλασσα και με αναρρίχηση στα βράχια, είτε με κατάβαση από την ακτή, που χρειάζεται όμως μεθόδους και μέσα αναρριχητικά (σχοινιά, ασφάλειες) από ομάδα δύο τουλάχιστον ανθρώπων.
Την αναπαραγωγική περίοδο του έτους 2007, υπήρξαν στην Ψαθούρα τουλάχιστον 14 κατειλημμένες (ενεργές) φωλιές. Άρα, για το έτος 2007, σε κάθε ενεργή φωλιά αντιστοιχούν περίπου 3 κενές.
Στο Ψαθονήσι υπήρχαν περίπου 8-10 κατειλημμένες φωλιές.
Συνολικά και στα δυο νησιά υπήρχαν 22-24 ενεργές φωλιές.
Από όσα είδα, εκτιμώ ότι στην περιοχή δεν υπήρχαν παραπάνω από 4-5 ανώριμα άτομα, έτσι υπολογίζω ότι στην περιοχή Ψαθούρας - Ψαθονησιού υπήρχαν κατά την περίοδο που ήμουν και γω εκεί 44-48 ενήλικα άτομα και 5-6 ανώριμα. Δηλαδή σύνολο 49-54 άτομα. Βεβαίως πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε κάθε αποικία υπάρχουν και άτομα ενήλικα που για κάποιους λόγους δεν φωλιάζουν. Πόσα είναι; Άγνωστο. Επίσης πρέπει να υπολογίσουμε ότι σε κάποια ζεύγη μπορεί το αρσενικό να είναι δίγαμο, δηλαδή να έχει ζευγαρώσει με δυο διαφορετικές θηλυκές. Γενικώς, όμως τα θαλασσοπούλια διατηρούν τον ίδιο σύντροφο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ή για όλη τους τη ζωή.
Έπονται τα υπόλοιπα συνοπτικά αποτελέσματα για την αναπαραγωγική οικολογία των Καλικατζούνων στην Ψαθούρα.

ΤΡΕΛΛΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΜΕ ΤΟ ΣΚΑΦΟΣ ΚΑΛΙΚΑΤΣΟΥ ΨΑΧΝΕΙ...

Λοιπόν, η Ψαθούρα ήταν πολύ διάσημη ακόμη και πριν να την επισκεφτώ εγώ: Ο ανθρωπολόγος Zapotec είχε οργανώσει παλιότερα μια αρχαιολογική αποστολή στο Αιγαίο με το ωκεανογραφικό σκάφος Cormorano ψάχνοντας για μια βυθισμένη πόλη την οποία μετά από πολλές περιπέτειες κατάφερε να ανακαλύψει δίπλα στην Ψαθούρα. Όμως φαίνεται πως άργησε να επιστρέψει και ο Μίκυ και ο Γκούφη ξεκίνησαν να βρουν τον χαμένο φίλο τους και έφτασαν τελικώς και αυτοί στην Ψαθούρα. Είμαι βέβαιος πως η φαντασία του ιταλού σχεδιαστή comics Massimo de Vita εξάφθηκε μετά από κάποια επίσκεψή του στην Ψαθούρα , την εποχή που η περιοχή Αλοννήσου και ερημονησιών ήταν ένας αρκετά δημοφιλής τουριστικός προορισμός ανάμεσα στους Ιταλούς. Έτσι, δημοσίευσε το 1982 στο περιοδικό Topolino (το ιταλικό Μίκυ Μάους) μια 58σέλιδη ιστορία με τίτλο "La citta di Psathura" (η πόλη της Ψαθούρας) με κεντρικούς ήρωες τον Μίκυ, τον Γκούφη και τον φίλο τους καθηγητή Ζαpotec.
Η ιστορία ξαναδημοσιεύτηκε στις σειρές του Μίκυ Μάους σε 7 ακόμη χώρες, όχι όμως στην Ελλάδα.
Επίσης στην Ιταλία, κάποιοι έφτιαξαν μια ταινία-απομίμηση James Bond, βάζοντας τον πράκτορα 007 να επισκέπτεται επίσης την Ψαθούρα ζηλεύοντας τη δόξα και τις περιπέτειες του Μίκη και του Γκούφη.
Το όνομα του σκάφους του καθηγητή Zapotec είναι Cormorano (Κορμοράνος=Καλικατσού) δεν είναι δικό μου εφεύρημα και καμιά σχέση δεν έχει με πραγματικά πλάσματα και γεγονότα που συνέβησαν μετά από 25 ακριβώς χρόνια στο νησί. (Όπως καταλαβαίνετε και πριν από 25 χρόνια οι καλικατζούνες φώλιαζαν στο νησί, όπως, είμαι βέβαιος και πριν από 250 και 2500 χρόνια). Η Ψαθούρα, οι Καλικατζούνες της και οι βυθισμένες της πολιτείες από πολύ παλιά εξασκούσαν τη μαγευτική τους επίδραση στους ταξιδιώτες.

Όλες αυτές τις καταπληκτικές πληροφορίες που φωτίζουν πια πολλά ερωτηματικά σχετικά με το μυστηριώδες αυτό νησί, ξετρύπωσε από το διαδίκτυο ο φίλος βιολόγος Τ.Λ. που είχε από παλιά την ικανότητα να ξετρυπώνει απαντήσεις που του ζητούσαμε για τα πιο απίθανα θέματα.

ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΠΟΥ ΜΕ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕ

Καλικατζούνες στα Σκάντζουρα

Χάρτης του ΕΘΠΑΒΣ με τις τρεις ζώνες προστασίας

Η Ψαθούρα είναι το βορειότερο νησί του νησιωτικού συμπλέγματος των Βορείων Σποράδων. Σε αυτό ανήκουν τα μεγάλα νησιά Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος, Περιστέρα, Κυρά Παναγιά, Γιούρα, Ψαθούρα και Πιπέρι και εκατοντάδες μικρότερα. Η Αλόννησος και όλα τα νησιά που βρίσκονται στα ανατολικά της συμπεριλαμβάνονται στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου - Βορείων Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ). Αυτό δημιουργήθηκε με Προεδρικό Διάταγμα το 1992 και είναι η πρώτη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή που κηρύχθηκε στην Ελλάδα. Ως θαλάσσια πάρκα κηρύσσονται θαλάσσιοι αλλά και χερσαίοι χώροι πολύτιμοι για τη φυσική κληρονομιά μιας χώρας.
Παρά την τουριστική ανάπτυξη που έλαβε χώρα από πολύ νωρίς (δεκαετία του ’60) στη Σκιάθο και πολύ αργότερα στη Σκόπελο, η περιοχή της Αλοννήσου και των ερημονησιών είχε παραμείνει μέχρι και τη δεκαετία του ’80 σχετικά άγνωστη και φυσικά καθόλου τουριστικά ανεπτυγμένη. Όπως συνέβη και με μένα, η περιοχή εξασκούσε γοητεία από πολύ παλιά σε πολλούς ανθρώπους και κάποιοι πρωτοπόροι όπως ο Γερμανός φυσιοδίφης και κινηματογραφιστής Thomas Schultze-Westrum είχαν ξεκινήσει προσπάθειες για την προστασία της από τη δεκαετία του ’70. Αν και η πρώτη φυσιοδιφική αποστολή στα νησιά αυτά έγινε από Γερμανούς φυσιοδίφες κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι πρώτες μελέτες από Έλληνες για την πανίδα και τη χλωρίδα της ξεκίνησαν από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1985 αμέσως αφού εκδόθηκε η πρώτη νομαρχιακή απόφαση για την προστασία της. Στις πρώτες αυτές μελέτες είχα την τύχη να συμμετάσχω και γω το 1986 οπότε και επισκέφτηκα για πρώτη φορά τα νησιά. Όπως μου είχε συμβεί και με την Πρέσπα, αιστάνθηκα ότι εδώ κάτι συμβαίνει, κάποιες μυστικές και απροσδιόριστες συμπαντικές δυνάμεις συνενώνονται προσδίνοντας στον τόπο μια ακαταμάχητη γοητεία. Ήξερα ότι εδώ θα επιστρέφω ξανά και ξανά, όπως και έγινε. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 η σημασία του νησιωτικού αυτού συμπλέγματος για την επιβίωση της σπανιότατης και άγνωστης –ως τότε- Μεσογειακής Φώκιας είχε γίνει πια αρκετά γνωστή.
Η ίδρυση του Θαλάσσιου Πάρκου είχε στόχο να συμβάλλει στη διατήρηση του πλούτου της φύσης και του υπέροχου τοπίου του συμπλέγματος, στην προστασία ενός πολύ σημαντικού πληθυσμού Μεσογειακής Φώκιας αλλά και πολλών άλλων σπάνιων ειδών ζώων και φυτών και να βοηθήσει την «ανάπτυξη» των νησιών.
Από τότε μέχρι σήμερα πολλοί ενεπλάκησαν στις προσπάθειες εγκαθίδρυσης του Πάρκου με αγνές και ανυστερόβουλες ή μη προθέσεις. Πολλοί θέλησαν να ανακατευτούν για να γευτούν λίγη από την αίγλη του λαμπρού αυτού τόπου. Άλλοι απλώς για να ωφεληθούν υλικά. Πολλοί θέλησαν να συμβάλλουν στις προσπάθειες διατήρησης των πολύτιμων στοιχείων της περιοχής, άλλοι με επιτυχία κι άλλοι δημιουργώντας προβλήματα αντί να λύνουν και πολλά συνέβησαν που είτε προώθησαν ή έβαλαν προσκόμματα στις προσπάθειες αυτές. Η αλήθεια είναι ότι πολλά πρέπει να γίνουν ακόμη για να διασφαλιστεί η διατήρηση του υπέροχου αυτού τόπου και η ελληνική Πολιτεία δε φαίνεται διατεθειμένη να τα επωμιστεί, αν και η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς από κάθε κίνδυνο –και από εμάς τους ίδιους- είναι μια από τις βασικές αιτίες για τις οποίες ψηφίζουμε πολιτικούς και κυβερνήσεις. Δυστυχώς στην έντονα μεταλλασσόμενη αυτή χώρα, η βραχυπρόθεσμη «ανάπτυξη» υποθηκεύει το ευ ζην της δικής μας και των επόμενων γενεών και μεις ως πολίτες εθελοτυφλούμε ή κοιμόμαστε ύπνο βαθύ.
Δεν είμαι ένας από εκείνους που γνωρίζουν πολύ καλά όλες τις λεπτομέρειες της δεκαπενταετούς διαδρομής του ΕΘΠΑΒΣ γιατί αγωνιζόμουνα σε άλλα μετερίζια, αλλά κατά την κρίση μου, το σημαντικότερο γεγονός απ’ όλα σε τούτη τη διαδρομή ήταν τούτο: Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 μια ομάδα νέων, βιολόγων στην πλειονότητά τους, αποφοίτων του Πανεπιστημίου Αθηνών, εμπνευσμένοι άμεσα ή έμμεσα από τον τότε καθηγητή Γιάννη Ματσάκη και γοητευμένοι από την αύρα του θαλασσινού αυτού στοιχειού, της Μεσογειακής Φώκιας, ιδρύουν την Εταιρία Μελέτης και Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας, γνωστής σήμερα ως MOm.
Η MOm δρώντας κυρίως ως καταλύτης, ανάμεσα σε όλους εκείνους που αγωνίζονταν με τον τρόπο τους για να προασπίσουν τα συμφέροντά τους και να προωθήσουν την προστασία της φώκιας και του Πάρκου όπως το νόμιζαν –και το νομίζουν- εκείνοι, έπαιξε και συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στις προσπάθειες προστασίας. Τίποτα δεν θα είχε φτάσει εδώ που έφτασε αν δεν ήταν η ΜOm παρούσα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά αυτή τη στιγμή η οργάνωση και οι άνθρωποί της με σχετικά λίγα μέσα και βασιζόμενοι στο σχεδιασμό, την ομαδική δουλειά, την καλή συνεργασία και την πολλή εργασία, δεν έχουν κάνει μόνο ένα σημαντικό έργο προστασίας, αλλά έχουν ταυτόχρονα παράξει ένα σπουδαίο ερευνητικό έργο που εκτιμάται πια διεθνώς ενώ οι ερευνητές της είναι οι κορυφαίοι ειδικοί στον κόσμο για το ζώο αυτό, ένα από τα πιο απειλούμενα με εξαφάνιση θηλαστικά του πλανήτη.
Το συνολικό έργο έρευνας και προστασίας που έχει γίνει από τη ΜΟm για τη φώκια και το ΕΘΠΑΒΣ είναι σίγουρα ανάμεσα στα πέντε-έξι κορυφαία φωτεινά παραδείγματα συνεχούς και αποδοτικού έργου που έχουμε να επιδείξουμε στην Ελλάδα, όπου μακρόχρονες, συνεπείς και επιτυχημένες προσπάθειες προστασίας και διαχείρισης της φυσικής μας κληρονομιάς είναι μετρημένες στα δάχτυλα.
Δε θα μιλήσω εδώ δια μακρών για τα σπουδαία στοιχεία της πολύτιμης φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς που καλείται το ΕΘΠΑΒΣ να διατηρήσει για τις επόμενες γενιές. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να τα βρει –και καλό είναι να τα βρει- και στον διαδικτυακό τόπο της ΜOm (http://www.mom.gr/), αλλά και σε άλλες πολλές πηγές. Πέρα από το σύμβολο του Πάρκου, τη φώκια, οι γεώτοποι, τα τοπία, οι πληθυσμοί σπάνιων πουλιών όπως οι Μαυροπετρίτες, οι Αιγαιόγλαροι, οι Καλικατσούνες, τα σπάνια είδη φυτών και ζώων όπως το αγριοκάτσικο των Γιούρων, οι αρχαιολογικοί τόποι, τα αρχαία και νεότερα μνημεία και ναυάγια, είναι μόνο μερικά από τα πολλά σπουδαία στοιχεία που μπορεί να συναντήσει κανείς στο Πάρκο.
Μια ευχή θα κάνω μόνο : είθε να μπορέσουν τα παιδιά μας και τα δισέγγονα των τρισεγγόνων τους νάχουν τη δυνατότητα να βιώσουν τη γοητεία που εξασκεί το σύμπλεγμα αυτό των νησιών, που ως σύνολο παρουσιάζει χαρακτηριστικά πραγματικά μοναδικά στον Αιγαιακό χώρο. Που δεν μοιάζει με κανένα άλλο σύνολο νησιών και κανένα άλλο σύμπλεγμα δεν συγκεντρώνει τόσα πολύτιμα στοιχεία σε τέτοιους συνδυασμούς ομορφιάς, φυσικού πλούτου και ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

Ο ΦΑΡΟΣ ΠΟΥ ΜΕ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕ

Σχετικά ακριβές σκαρίφημα της κάτοψης το κτιρίου του φάρου

Η σκάλα με τα 115 μαρμάρινα φυτευτά στον τοίχο σκαλοπάτια που οδηγεί στο φανάρι

Οι παλιές τρόμπες πίεσης αέρα και πετρελαίου

Το τελευταίο πάτωμα πριν από το φανάρι με την επιγραφή του 1893

Ο φάρος της Ψαθούρας χτίστηκε το 1895 μετά το ναυάγιο ενός Δανέζικου πλοίου που ξεχείλισε πια το ποτήρι: οι ξέρες αυτές ήταν πολύ επικίνδυνες για τη ναυσιπλοΐα και κάτι έπρεπε να γίνει. Χτίστηκε πάνω σε σχέδια Γάλλων μηχανικών, από πετράδες Σκοπελίτες που χρησιμοποίησαν πέτρα από το νησί ενώ μεταφέρθηκαν μόνο τα μαρμάρινα σκαλοπάτια και μια άλλη μαλακότερη και ευκολοπελέκητη πέτρα για τις ακμές του κτιρίου και τα ανοίγματα. Εδράζεται πάνω σε βραχώδες έδαφος ενώ γύρω από τον πύργο του φάρου και στη βάση του, αλλά ενωμένο με αυτόν είναι χτισμένο το σπίτι που διέμεναν και συνεχίζουν να διαμένουν οι φαροφύλακες.
Τότε που κατασκευάστηκε το φανάρι δούλευε με ένα σύστημα που έκαιγε ένα μίγμα αέρα με εξαερωμένο πετρέλαιο το οποίο βέβαια ήθελε συνεχή παρουσία φαροφύλακα που άναβε και έσβηνε και επιτηρούσε ώστε να δουλεύει καλά το φανάρι.
Τότε το φως του φάρου ήταν συνεχές προς όλες τις κατευθύνσεις και πολύ ισχυρό και εκτυφλωτικό, έφτανε δε 19 μίλια μακριά. Ήταν τόσο ισχυρό το φως που οι παλιοί ψαράδες θυμούνται ότι αν έπεφτε η νύχτα και ήσουν κοντά στο νησί δεν μπορούσες να δεις τίποτα γιατί σε τύφλωνε η λάμψη, που δημιουργούσε ένα αδιαπέραστο φράγμα φωτός.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος έσβησε και οι φαροφύλακες είχαν εντολή να τον ανάβουν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (προφανώς για να διευκολύνουν τον πλου των πλοίων του Άξονα και να δυσκολεύουν τη διέλευση των συμμαχικών πλοίων). Ξανάναψε το 1945.
Μέχρι το 1987 που το σύστημα με το πετρέλαιο αντικαταστάθηκε με ηλεκτρικό ρεύμα από φωτοβολταϊκά, η παρουσία των φαροφυλάκων ήταν συνεχής. Όταν έπαψε να μένει μονίμως ο φαροφύλακας με την οικογένειά του στο νησί, πράγμα που συνέβαινε από την αρχή λειτουργίας του φάρου μέχρι περίπου τη δεκαετία του ’70, οι φαροφύλακες είχαν βάρδιες που διαρκούσαν περίπου 10 μέρες ανά δύο. Έρχονταν οι μεν και αντικαθιστούσαν τους δε.
Το 1987 ο φάρος μετετράπη σε αυτοματοποιημένο επιτηρούμενο ηλιακό. Αυτό σημαίνει ότι λειτουργεί μόνος του, αλλά κάθε τόσο οι υπεύθυνοι φαροφύλακες τον επισκέπτονται και τον συντηρούν. Το ύψος του πύργου του φάρου είναι 26 μέτρα, ενώ το φανάρι βρίσκεται συνολικά σε 40 μέτρα ύψος πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το φως που εκπέμπει σήμερα ο φάρος δίνεται σε έξι δέσμες από μια λάμπα αλογόνου, αλλά ο παρατηρητής που βρίσκεται στη θάλασσα το αντιλαμβάνεται σαν να είναι σβηστός για 10΄΄ και να φωτίζει για 1΄΄. Το βεληνεκές του είναι σημερα 17 ν. μίλια και είναι ένας από τους μεγαλύτερους φάρους του Αιγαίου.
Διάφορα στοιχεία από τα παραπάνω βρήκα στο άρθρο « Οι φάροι της Ελλάδας» του Φίλιππου Ποντίκη στο τεύχος 83 του περιοδικού ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ, το οποίο βρήκα στο φάρο. Τα υπόλοιπα μου τα είπε ο υπεύθυνος φαροφύλακας Γιώργος Π.
Είμαι ευγνώμων στην Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού που έδωσε την άδεια για να χρησιμοποιήσω για την έρευνά μου το φάρο και με φιλοξένησε στο φαρόσπιτο για τόσες μέρες. Ευχαριστώ επίσης πολύ το Σημαιοφόρο Π.Ν. Γιώργο Π. που με εισήγαγε στο φάρο και στα μυστικά του και με βοήθησε για να γίνει η διαμονή μου εύκολη, αλλά και τον φρέσκο φαροφύλακα Κώστα Λ.

Την Κυριακή 15-4-2007 το μεσημέρι στις 13:00 στην εκπομπή του MEGA «ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ» του Σταύρου Θεοδωράκη θα μπορέσετε να δείτε από κοντά μερικές απόψεις του φάρου μαζί με κάποια δική μου συνέντευξη. Επίσης την ίδια μέρα στο περιοδικό «Κ» που μοιράζεται με την Κυριακάτικη Καθημερινή θα υπάρχει ένα άρθρο αφιερωμένο στο εγχείρημα της Ψαθούρας.

ΟΙ ΤΕΛΕΥΤΑΙΕΣ ΜΕΡΕΣ ΣΤΑ ΕΡΗΜΟΝΗΣΙΑ

Τετάρτη 11/04/2007
Πρωί –πρωί σαλπάρουμε για τη νησίδα Πολεμικά, κοντά στα Σκάντζουρα όπου θα δαχτυλιώσουμε Καλικατζούνες. Στη νησίδα αυτή είχε εφαρμοστεί πιλοτική ενέργεια της Ορνιθολογικής μέσα στα πλαίσια του προγράμματος LIFE-Nature για τον Μαυροπετρίτη, που συνίστατο στην εξόντωση όλων των ποντικών με ειδικά δολώματα. Οι Καλικατζούνες φωλιάζουν κάτω από τα σχίνα. Τα νεαρά στις περισσότερες φωλιές είναι μεγαλωμένα, 4-7 εβδομάδων και μεγαλύτερα ακόμη. Ανακαλύπτουμε περίπου 20 φωλιές και πιάνουμε και δαχτυλιώνουμε με μεταλλικό και πλαστικό δαχτυλίδι 20 πουλιά, 18 νεαρά και δυο ενήλικα που τα πιάσαμε καθώς έβγαιναν από τις στοές των φωλιών για να μας αποφύγουν με κατεύθυνση τη θάλασσα. Το μεσημέρι 15:30 επιστρέφουμε στο Πατητήρι και αναχωρούμε το απόγευμα, οι μεν για τον Άγιο Κωνσταντίνο, εγώ με το υπερ-φορτωμένο αυτοκίνητό μου για το Βόλο. Έχω να πιάσω τιμόνι σαράντα μέρες, αλλά οδηγώ με ασφάλεια από Βόλο στην Αθήνα όπου φτάνω στις 2 μετά τα μεσάνυχτα.

Η όλη εμπειρία είναι ακόμη πολύ φρέσκια για να την αποτιμήσω. Χρειάζεται η απόσταση που θα δώσει ο χρόνος. Από αύριο θα ξεκινήσω την προσπάθεια να σας μεταδώσω γνώσεις και συναισθήματα που κέρδισα από την παραμονή στο νησί: μυρουδιές, ήχους, σκέψεις, μουσικές, κατανόηση για το πως δουλεύει ο κόσμος γύρω μας.

Τρίτη 10/04/2007
Όσο μου έλειπαν η Β. και ο Β. δεν έβλεπα την ώρα να φύγω για να είμαι μαζί τους. Τώρα που είναι μαζί μου, λυπάμαι πολύ που θα αφήσω την Ψαθούρα. Αρχίζω να μαζεύω τα πράγματά μου. Με τη βοήθεια του Τάσου λύνω και συσκευάζω τη δορυφορική κεραία. Γύρω στις 13:30 έρχεται η "Οδύσσεια" με τον Πάνο και τον Κωστή. Φέρνει μαζί τον Jacob και τη Μαργαρίτα από την Ορνιθολογική και φυσικά το Γιώργο και τον Κώστα τους υπεύθυνους φαροφύλακες στους οποίους θα παραδώσω τον φάρο. Τρώμε μακαρονάδα και φακόρυζο, βγάζουμε αναμνηστικές φωτογραφίες με τους φαροφύλακες, μεταφέρουμε τα πράγματα στο καΐκι και σαλπάρουμε. Μπουνάτσα. Το βράδυ φτάνουμε στη Στενή Βάλα και από κει με αυτοκίνητα στο Πατητήρι.

Δεύτερη του Πάσχα, 9/04/2007
Όσο η Β. και ο Β. είναι στην ακροθαλασσιά, εγώ με τον Τάσο και την Ελένη ξεκινάμε για την τελευταία επίσκεψη στις φωλιές των Καλικατσούνων και για να δαχτυλιώσουμε όσα μεγαλωμένα νεαρά κατορθώσουμε να πιάσουμε. Απογοήτευση. Δεν κατορθώνουμε να πιάσουμε κανένα από τα κατάλληλα για δαχτυλίωση νεαρά. Αν και παίρνουμε όλες τις κατάλληλες προφυλάξεις για να μη μας αντιληφθούν πριν πλησιάσουμε αρκετά, και αν και βάζω όλη μου την ταχύτητα και μαεστρία για να βουτήξω την τελευταία στιγμή με το χέρι απλωμένο για να αρπάξω κάποιο νεαρό, κατορθώνουν όλα την τελευταία στιγμή να αποτραβηχτούν στα βαθύτερα και απρόσιτα σημεία των φωλιών τους σε σχισμές βράχων που δεν μπορούμε πια να τα φτάσουμε. Από την άλλη, τη φωλιά Νο5 που είχε δυο αυγά και το πουλί κλώσσαγε συνεχώς μέχρι πριν από λίγες μέρες, τη βρίσκουμε άδεια. Σε μια άλλη φωλιά βρίσκουμε επίσης ένα φρέσκο, μισό τσόφλι αυγού, δίπλα στη φωλιά. Για τη δεύτερη περίπτωση υποψιαζόμαστε για ένοχους τους ποντικούς που τα σημάδια από τα δόντια τους φαίνονται ακόμη πάνω στο τσόφλι. Για την πρώτη, μπορεί ένοχοι να είναι οι γλάροι ή και κάποιος από τους εκατοντάδες κίρκους που πέρασαν ψάχνοντας σε κάθε γωνιά του νησιού, όσο δεν τους άφηναν οι ανέμοι να φύγουν. Βεβαιωμένα άφησαν πίσω τους κάποια μισοφαγωμένα κουφάρια ποντικών και λιγότερες σαύρες. Γιατί όχι και λιγότερα αυγά Καλικατσούνων; Αν και κάτι μου λέει ότι, επειδή η φωλιά ήταν ψηλά –ψηλά στην άκρη των βράχων πιο πιθανοί ένοχοι είναι οι γλάροι.

Άγιο Πάσχα, 8/04/2007
Ο Τάσος και η Ελένη εξερευνούν το νησί. Εγώ με τη Βάλια και το Βαγγελάκη, πηγαίνουμε στο Σκαλάκι γιατί ο Β. θέλει να παίξει το φοβερό παιχνίδι πετάω πέτρες στη θάλασσα (στο σπίτι μας στη Δαδιά πετάει αντίστοιχα πέτρες στο ποτάμι, το Μαγγάζι). Προς μεγάλη ικανοποίηση της Β. ο Β. απολαμβάνει μερικές τραγανές, ζωντανές πεταλίδες που του δίνω, μασώντας τις με απόλαυση και κάνοντας συνάμα μμμμμ. Το μεσημέρι ψήνουμε λίγα κρέατα. Το απόγευμα βόλτα στην παραλία στο Μανδράκι με τον Β. στους ώμους για να μην τον ξεσκίσουν οι αστοιβές του μονοπατιού. Απολαμβάνει τρισευτυχισμένος την αμμουδιά και την παγωμένη θάλασσα. Το βραδάκι ανάβουμε ξανά φωτιά έξω από το φάρο με σχίνα, και ψήνουμε το υπόλοιπο λίγο κρέας. Τσιπουράκι, κρασάκι και έναστρος ουρανός. Τη νύχτα ο Β. με πυρετό δεν μας άφησε να κλείσουμε μάτι. Έκανε πολύ ανήσυχο ύπνο και ξυπνούσε κάθε τόσο φωνάζοντας.

Μεγάλο Σάββατο, 7/04/2007
Το πρωί ετοιμάζω τον φάρο, συγυρίζω, καθαρίζω, πλένω, οργανώνω, μαγειρεύω ρεβύθια και περιμένω με αγωνία και τρακ τους επισκέπτες μου. Έρχονται στις 13:10 με την «Οδύσσεια» το σκάφος της ΜΟm με καπετάνιους τον Πάνο και τον Κωστή και συνοδεία το Νίκο, φίλο από την Αλόννησο. Μαζί με τη Βάλια και τον Βαγγελάκη είναι ο Τάσος και η Ελένη από την Ορνιθολογική. Ο Β. κοιμάται στο ταξίδι και καθώς με βλέπει αγουροξυπνημένος, χαμογελάει με έκπληξη. Λείπω από το σπίτι μου 47 μέρες και με τις πρώτες αγκαλιές και αντιδράσεις αυτό που αντιλαμβάνομαι είναι ένα άλλο παιδάκι από εκείνο που άφησα πίσω μου. Πολύ πιο προχωρημένο στην έκφραση και την επικοινωνία.
Ο καιρός είναι μπουνάτσα. Απολαμβάνουμε όλοι μαζί στην κουζινούλα του φάρου τη ρεβυθάδα. Μετά ο Πάνος μας κάνει την επίδειξη με το εντυπωσιακό ελικοπτεράκι που τραβάει φωτογραφίες από ψηλά. Ύστερα φεύγουν για να κάνουν Πάσχα στην Αλόννησο. Θα έρθουν να μας πάρουν την Τρίτη. Το απόγευμα, κάνω με τη συνοδεία του Τάσου, την τελευταία μέτρηση για μεταναστευτικά πουλιά πάνω στη διαδρομή Φάρος-Μανδράκι. Η ατμόσφαιρα ζεστή ανοιξιάτικη. Στο τέλος της διαδρομής πάνω στις αγριελιές ξεπετάγονται 7 Νυχτοκόρακες. Τα μεταναστευτικά πουλιά ελάχιστα γιατί η προηγούμενη νύχτα και όλο το πρωί ήταν μπουνάτσα έτσι πέταξαν όλα για τη συνέχεια του ταξιδιού τους προς το βορρά. Η ανάσταση για μας είναι η ήρεμη νύχτα και ο έναστρος λαμπερός ουρανός.

ΠΑΣΧΑ ΣΤΗΝ ΨΑΘΟΥΡΑ και ΨΑΘΟΥΡΑ ΤΕΛΟΣ

Η Βάλια κι ο Βαγγέλης κατόρθωσαν επιτέλους να έρθουν το Μεγάλο Σάββατο. Δυο συνεργάτες από την Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία ήρθαν επίσης για να δακτυλιώσουμε Καλικατσούνες και κάναμε μαζί Πάσχα. Απλό, λιτό και ήσυχο. Μας έκανε δώρο ένα τέλειο καιρό. Μας έκανε δώρο επίσης μια ακόμη εμφάνιση δελφινιών που ψάρευαν μαζί με Ασημόγλαρους, Μύχους και Καλικατσούνες πολύ κοντά στο φάρο. Το δώρο ανήμερα του Πάσχα ήταν η φοβερή εικόνα ενός Ψαραετού που πέταγε μπροστά κρατώντας στα νύχια του ένα μεγάλο ψάρι και από πίσω του να τον κυνηγούν δώδεκα γλάροι φωνάζοντας και απειλώντας, προσπαθώντας να του το πάρουν με επιθέσεις από πάνω. Δεν τα κατάφεραν όμως.

Αν και ο αρχικός προγραμματισμός ήταν να φύγω από το νησί στις 15 του Απρίλη, δηλαδή την Κυριακή του Θωμά, εμφανίστηκαν διάφορες πρακτικές δυσκολίες που με ανάγκασαν να τα μαζέψω αύριο και να φύγουμε από την Ψαθούρα όλοι μαζί. Αύριο λοιπόν θα τα μαζέψουμε, θάρθει η ΟΔΥΣΣΕΙΑ το καίκι της ΜΟm, μαζί με τον υπεύθυνο του φάρου, σημαιοφόρο του Πολεμικού Ναυτικού και θα επιστρέψουμε στην Αλόννησο. Από κει θα κάνουμε μια εξόρμηση σε δύο μικρά νησιά κοντά στα Σκάντζουρα, επίσης μέσα στα όρια του Εθνικού Θαλάσσιου Πάρκου Αλοννήσου Βορείων Σποράδων, όπου θα δακτυλιώσουμε νεαρές Καλικατσούνες με μεταλλικά και πλαστικά δαχτυλίδια που φέρουν κωδικό ώστε να μπορεί κανείς να τον διαβάζει από μακριά με τηλεσκόπιο. Δυστυχώς στην Ψαθούρα προσπαθήσαμε να πιάσουμε νεαρά Καλικατσουνάκια για να δακτυλιώσουμε αλλά δεν κατορθώσαμε, διότι τα πουλιά αποσύρονταν σε βαθύτερα σημεία μέσα στις φωλιές όπου δεν μπορούσαμε να τα φτάσουμε. Έτσι θα πάμε σε νησιά όπου οι Καλικατσούνες φωλιάζουν κάτω από θάμνους όπως στο Ψαθονήσι, και τα νεαρά είναι προσεγγίσιμα.

Το Μεγάλο Σάββατο ο Πάνος Δενδρινός ο βιολόγος καπετάνιος της Οδύσσειας που έφερε τους επισκέπτες μου μας επιφύλασσε μια έκπληξη: Ένα μικρό ελικοπτεράκι με κινητήρα που δουλεύει με μπαταρία και στο οποίο είναι προσαρμοσμένη μια φωτογραφική κάμερα και με την οποία μπορείς να τραβήξεις φωτογραφίες από ψηλά ενεργοποιώντας την κάμερα από το χειριστήριο. Το ελικοπτεράκι αυτό μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να τραβάει φωτογραφίες από ψηλά θεμάτων άγριας φύσης που δεν μπορουν να προσεγγιστούν αλλιώς.

Η επισπευσμένη αναχώρησή μου από το νησί δεν μου επέτρεψε να ολοκληρώσω τη δημοσίευση όλων των θεμάτων που είχα προγραμματίσει. Δεν σας έχω ακόμη ανεβάσει θέματα πολύ βασικά που τα φύλαγα για το τέλος, όπως: οι Καλικατσούνες, ο φάρος, το Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου Βορείων Σποράδων. Τα βασικά αποτελέσματα των ερευνών μου για τι Καλικατσούνες, κλπ. Όλα αυτά θα τα ανεβάσω τις επόμενες μέρες έστω και αφού έχω φύγει από το νησί.

ΠΟΥ ΕΔΥ ΣΟΥ ΤΟ ΚΑΛΛΟΣ

Σήμερα κάθισα το σούρουπο απολαμβάνοντας την ήρεμη θάλασσα στο ηλιοβασίλεμα μέχρι να πέσει η νύχτα, αναθυμούμενος κι αναπολώντας κάποια Πάσχα της παιδικής μου ηλικίας. Τότε που με τους άλλους προσκόπους της ομάδας μου πηγαίναμε και φυλάγαμε στο μικρό εκκλησάκι του Ασύλου Ανιάτων δίπλα στην Αγία Ζώνη. Τότε που γράφτηκε για πάντα μέσα μου η κατάνυξη και η συντριβή που οι άνθρωποι αυτοί και οι δικοί τους βίωναν το Θείο δράμα, που χωρίς άλλο ήταν ένα με το όποιο δικό τους, μαζί με τους ουράνιους βυζαντινούς ύμνους "Η ζωή εν τάφω", "Αξιον εστί", "Ω Γλυκύ μου Έαρ" και "Αι γενεαί πάσαι" που έψαλαν οι τρόφιμοι. Και τους οποίους ύμνους κουβαλάω συνέχεια μαζί μου, κυριολεκτικά, και τους ακούω συχνά-πυκνά σαν τη πιο πολύτιμη μουσική που μαλακώνει πάντα την ψυχή μου, τη γλυκαίνει και τη βάζει στη θέση της (ειδικά όταν είναι γεμάτη χολή). Και που όταν τους ακούω δεν μπορεί να μη με πλημμυρίσει, αδιάσπαστα δεμένη μαζί τους, η γλυκιά ανοιξιάτικη ευωδιά από τα λουλούδια του Επιταφίου. Εκείνου του Επιτάφιου. Της παιδικής ηλικίας.

Ναυσικούλα και Βαγγελάκη, μακάρι να μη λείψουν τα πράγματα που θα μπορέσουν να αγγίξουν την ψυχή σας, όσο αυτά τα βιώματα τη δική μου.

Καλή Ανάσταση.

ΦΟΥΛ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗ!

Φοινίκουρος

Τσαλαπετεινός

Πυρροκότσυφας

Βουνοτσιροβάκος

Καρβουνιάρης (θηλ.)

Κρικομυγοχάφτης

Δεντροφυλλοσκόποι

Καλαμόκιρκος (θηλ.)

Ότι και να προγραμμάτιζα για να γράψω σήμερα ακυρώνεται. Γιατί σήμερα η μέρα ανήκει δικαιωματικά στα πουλιά! Πάλι στα πουλιά; θα μου πείτε. Μα ναι, γιατί αυτή είναι η εποχή των πουλιών, είναι η εποχή της μετανάστευσης. Σήμερα το νήσί είναι π-λ-η-μ-μ-υ-ρ-ι-σ-μ-έ-ν-ο από λογής λογής πουλιά, όπου κι αν γυρίσεις να κοιτάξεις βλέπεις πουλιά. Και όσο κι αν έχω γράψει για τη μαγεία που εξασκεί πάνω μου -και σε κάθε άνθρωπο νομίζω- το θαύμα αυτό της μετανάστευσης, δεν σταματώ να ενθουσιάζομαι. Έχετε σκεφτεί αλήθεια, ποια είναι τα πιο ωραία, σημαντικά, σπουδαία και αναντικατάστατα πράγματα στον κόσμο και αυτά που μας αφήνουν εκστατικούς και πλήρεις, αυτά που έχουν τη δύναμη να μην τα βαριόμαστε ποτέ και να ανανεώνονται ως δια μαγείας στα μυαλά και τις αισθήσεις μας; Είναι εκείνα τα απλά, προσιτά, εφικτά και πραγματοποιήσιμα από τον καθένα μας που, όχι μόνο καμιά σχέση δεν έχουν με το χρήμα -μπορεί να είναι κτήμα εξίσου των πιο φτωχών και των πιο πλούσιων- αλλά είναι και πράγματα που δεν μπορείς να αγοράσεις με το χρήμα: υγεία, έρωτας, αγάπη, γέννηση, παιδιά, τα φυσικά φαινόμενα και τα άγρια, ελεύθερα και ανυπόκριτα πλάσματα! (όλα αυτά φτιάχνουν αυτό που λέμε Φύση). Τα πιο καθημερινά, απλά και συνηθισμένα πράματα είναι ταυτόχρονα και τα πιο πολύτιμα και θαυμάσια!

Στο δικό μου κόσμο η μετανάστευση των πουλιών είναι σίγουρα ένα από αυτά.
Δε γράφω τίποτα άλλο σήμερα λοιπόν, αλλά δίνω μια σειρά από φωτογραφίες πουλιών, που για τους μυημένους έχουν κι όνομα, αλλά και οι αμύητοι μπορούν να απολαύσουν εξίσου την ομορφιά την αλήθεια και τη χάρη τους, χωρίς να τους ενδιαφέρει ούτε όνομα ούτε τίποτα άλλο.

Ναυσικούλα και Βαγγελάκη, ήρθε η άνοιξη! Σήμερα κάθε θάμνος του νησιού έχει αγιασμό. Με τα τραγούδια των αηδονιών.

ΨΑΘΟΝΗΣΙ

Σήμερα χειμωνιάτικος καιρός, γραίγος δυνατός, κρύο, συννεφιά και ψιλόβροχο. Μέσα και δουλειά γραφείου. Που χτές το πρωί, που ξάπλαρα στη λιακάδα πάνω στη ζεστή άμμο του Μανδρακίου αφού είχα γυρίσει από «αποστολή» στο Ψαθονήσι.
Γιατί χτες, όσο η προχτεσινή λαμπρή μπουνάτσα συνεχιζόταν έκρινα ότι ήταν η ευκαιρία που ζητούσα για να πάω στο Ψαθονήσι με το κανώ που γενναιόδωρα μου παραχώρησε για χρήση επί ενάμιση μήνα που θα ήμουν εδώ, η Χαρίκλεια Θεοδώρου ( http://www.ikiondiving.gr ) από τη Στενή Βάλα της Αλοννήσου.
Το Ψαθονήσι, ή Μύγα ένα μικρό νησάκι 1200 μ. ΝΑ της Ψαθούρας. Έβλεπα ότι είναι πάντα σχεδόν γεμάτο Ασημόγλαρους και ήμουνα σίγουρος ότι θα έχουν φωλιές εκεί επάνω έτσι επίπεδο που είναι και είπα να πάω να δω σε τι στάδιο βρίσκονται και να τις μετρήσω.
Η μέρα λαμπρή, ήλιος ζέστη, μπουνάτσα. Έβγαλα το κανώ κάτω από τις αγριλιές που το είχα κρυμμένο, το κουβάλησα στην παραλία και τόριξα στο νερό. Έκανα μια δυο δοκιμαστικές βόλτες για να δω τα χούγια του, έβαλα μικρή φωτογραφική μηχανή και βιντεοκάμερα σε ένα αδιάβροχο σάκο σε περίπτωση που, και σάλπαρα στα διάφανα και πρασινογάλαζα νερά. Ένα καΐκι ήταν αραγμένο αρόδο κοντά στην ανατολική άκρη. Μετά από ένα τέταρτο κουπί τους πλησίασα, πλάγιασα το φοβερό μου «σκαφίδι» (όπως τ’ ονόμασε ο ψαράς) δίπλα στο καΐκι και ανταλλάξαμε μερικές κουβέντες μια και τους έβλεπα και με βλέπανε την προηγούμενη που ψάρευαν κοντά στο νησί. Έφυγα χωρίς ν’ανέβω για τσιπουράκι η καφέ όπως με προσκάλεσαν. Βιαζόμουν να τελειώσω τη δουλειά μου μπας και χαλάσει ο καιρός γιατί το «σκαφίδι» δεν είναι και για πολλά πολλά. Με το που ακροπάτησα στις κορφές από τις στρογγυλές, λειασμένες από τη θάλασσα ηφαιστειακές πέτρες με περίμεναν πολλές εκπλήξεις: πρώτα απ’ όλα ένα πανδαιμόνιο από φωνές γλάρων, σίγουρα πάνω από 100, που πετούσαν πάνω από το κεφάλι μου απειλώντας και βρίζοντας που τους χαλνάω την ησυχία. Μετά ένα παχύ, πραγματικά παχύ χαλί από ένα αγρωστώδες φυτό σαν τούφα, απλωμένο σ’ όλο το νησί που περιβάλλεται από μια φαρδιά μπορντούρα από στρέμματα ολόκληρα καλυμμένα με αγριοβιολέτες. Κοιτώντας κάτω με προσοχή για να δω αλλά και να μην πατήσω καμιά φωλιά, άρχισα να βρίσκω, λίγες είναι η αλήθεια φωλιές γλάρων με 1, 2 και 3 αυγά μέσα και αρκετές φτιαγμένες αλλά άδειες. Συμπέρανα ότι βρίσκονται ακόμη στην αρχή της αναπαραγωγικής περιόδου μάλλον και μόλις έχουν αρχίσει να γεννούν. Ξαφνικά όμως περνώντας δίπλα από ένα χαμηλό και πατικωμένο θάμνο σχίνου που απλωνόταν σε πολλά τετραγωνικά, με τρόμαξε ένα άγριο φτεροκόπημα από μεγάλο πουλί που οι φτερούγες του χτυπούν σε κλαδιά, φασαρία, και μια κατατρομαγμένη Καλικατζού πετάχτηκε από μια τρύπα στη βάση του θάμνου και μισοφτεροκοπώντας - μισοτρέχοντας τράβηξε πανικοβλημένη προς τη θάλασσα όπου βούτηξε άτσαλα. Αα, μάλιστα λοιπόν έχει και φωλιές Καλικατζούνων το νησί. Τότε κατάλαβα τι ήταν όλα αυτά τα μικρά μονοπατάκια που έβλεπα να ξεκινούν από τους σχίνους και να κατευθύνονται στη θάλασσα. Εδώ οι Καλικατζούνες εν πλήρη απουσία ανθρώπων φωλιάζουν κάτω από τα χαμηλά και ψιλοκουρεμένα από τον θαλασσινό αέρα σχίνα, έχοντας φτιάξει από κάτω στοές σαν αυτές που φτιάχνουν τα κουνέλια στην Ψαθούρα. Αφότου κατάλαβα τη δουλειά έψαξα μετά και βρήκα καμιά δεκαριά φωλιές, άλλες με νεαρά τριών και τεσσάρων εβδομάδων, άλλες με αυγά και μια με δυο αυγά και ένα μικρό που είχε εκκολαφθεί από το αυγό μερικά λεπτά πιο πριν.
Η φύση είναι απίθανη. Σκεφτείτε ότι το ίδιο είδος πουλιού που στην Ψαθούρα φωλιάζει σε σχισμές των βράχων, σε σκοτεινές σπηλίτσες και κάτω από μεγάλα λιθάρια, στην άκρη του κύματος κυριολεκτικά, εδώ, ένα χιλιόμετρο πιο κάτω, φωλιάζει κάτω από τα σχίνα σαν κουνέλι σε αποστάσεις από 10 ως 50 μέτρα μακριά από την ακροθαλασσιά.
Σκεφτείτε τη διαφορά του τόπου, το ρόλο της ενόχλησης, της απουσίας ανθρώπων, του διαθέσιμου χώρου, την πλαστικότητα προσαρμογής του είδους, και άλλα πολλά θαυμάσια πράγματα. Που όλα φυσικά συσχετίζονται και ερμηνεύονται με βάση τη θεωρία της φυσικής εξέλιξης (τους απογόνους της βασικής θεωρίας του Δαρβίνου εννοώ). Έφυγα γρήγορα, αφού μέτρησα, γιατί είχαν μαζευτεί λίγα μέτρα μέσα στη θάλασσα και με κοίταγαν σιχτιρίζοντάς με καμιά 15 γονιοί Καλικατζούνες και πολλοί γλάροι. Ξανασάλπαρα, γύρισα στο νησί μου, έκανα και μια βόλτα για να θαυμάσω τις φωλιές των «δικών» μου Καλικατζούνων από τη μεριά της θάλασσας αυτή τη φορά, ανακάλυψα και δυο που δεν φαίνονταν με τίποτα από πάνω διότι ήταν μέσα σε σπηλιές και γύρισα βιαστικά πίσω, ίσα ίσα μόλις έβγαινε ένα φρέσκο αεράκι και ένα κυματάκι που αρκούσε για να μου ταρακουνάει την πορεία.
Φυσικά η βιντεοκάμερα έμεινε στα μισά από μπαταρία κι έτσι το βίντεο που έβγαλα για να σας δείξω, τελειώνει απότομα. Αλλά δέστε το στο: http://www.youtube.com/watch?v=uBUj92nqm9w (προσοχή:θέλει από λίγα λεπτά μέχρι λίγες ώρες για να ανέβει και το ανέβασα τώρα).

Το Καλικατζουνάκι της φωτογραφίας το κρατάω απαλά-απαλά, αλλά η φωτογραφία με ένα χέρι δεν είναι ότι πιο κομψό. Και εύκολο.

SOS: Απλώς φανταστείτε τι καταστροφή μπορεί να κάνει κάποιος άσχετος και ανυποψίαστος επισκέπτης που θα αποφασίσει να αποβιβαστεί το καλοκαιράκι απο το σκάφος του σε μια φαινομενικά ουδέτερη βραχονησίδα για να κάνει τη βόλτα του και να μαζέψει π.χ. λουλουδάκια και χωρίς καμιά κακή πρόθεση: Αυγά μπορεί να πατηθούν, μικρά να μείνουν εκτεθειμένα στον καύσωνα (το καλοκαίρι) και να ψοφήσουν, ολόκληρες αποικίες από ευαίσθητα πουλιά να εγκαταλειφθούν (κι αυτό γίνεται πολύ συχνά). Προσοχή λοιπόν, οι βραχονησίδες είναι πολύτιμα οικοσυστήματα που αξίζουν την προσοχή μας, οι καλές προθέσεις μόνο δεν αρκούν.

ΠΑΝΣΕΛΗΝΟΣ

Ε λοιπόν οι δημοσιογράφοι πρέπει να είναι πολύ τυχεροί άνθρωποι. Στην αρχή ήρθε ο ΑΝΤΕΝΑ· τους έκανε ένα διάλειμμα, μια μέρα εξαιρετική μπουνάτσα. Την επόμενη μέρα ήρθε το ΚΑΠΠΑ. Τους έκανε επίσης εξαιρετική μέρα και ο καιρός χάλασε αμέσως μόλις έφυγαν. Για δεκαπέντε μέρες έκανε μπουρίνια και ούτε ένα πλεούμενο δεν μπορούσε να πλησιάσει στο νησί. Χτες ήρθε το MEGA. Αν και το συγκεκριμένο συνεργείο είχε προσπαθήσει να έρθει και το προηγούμενο Σαββατοκύριακο και είχαν γυρίσει πίσω λόγω φουρτούνας, χτες τους έκανε μια εξαιρετική μέρα-και νύχτα- με μια θαυμάσια μπουνάτσα. Απόλαυσαν ένα πανέμορφο ηλιοβασίλεμα με μια θάλασσα λάδι, και στη συνέχεια μια υπέροχη πανσέληνο να υψώνεται πάνω από μια ασημιά σα γυαλί θάλασσα ενώ ούτε μια ριπούλα αέρα δεν ανακάτευε την ατμόσφαιρα. Ήταν τέσσερις άνθρωποι και ο βαρκάρης που ήρθαν. Έφυγαν στις 10 η ώρα τη νύχτα, στην απόλυτη ηρεμία, αφού ψήσαμε στα κάρβουνα τέσσερις αστακούς που είχε φέρει ο βαρκάρης (είπαμε, έχουν και οι ερημίτες τα τυχερά τους. Βεβαίως εμένα με ενδιέφερε πολύ το πως καθαρίζουμε και σπάμε τον αστακό αφού ψηθεί, μια διαδικασία που δεν είχα δει ποτέ).
Το απόγευμα, γύρω στις 4μμ, λίγο πριν έρθουν, ανεβασμένος στην ταράτσα του φάρου για να κάνω μετρήσεις απόλαυσα ένα μοναδικό θέαμα: 5-6 δελφίνια είχαν έρθει σε απόσταση λιγότερο από 200 μέτρα από την ακτή και κολύμπαγαν ψαρεύοντας, ενώ καμιά δεκαριά καλικατζούνες, έξι ασημόγλαροι και γύρω στους 15 μύχους τα ακολουθούσαν ανά βουτιά προσπαθώντας να επωφεληθούν από την ανακατωσούρα που προφανώς επέφεραν στα κοπάδια των ψαριών. Το θέαμα μεσ’ στη σιγαλιά -ακούγονταν πότε πότε κάποιες φωνές από γλάρους αλλά τίποτε άλλο- με τις κατάμαυρες γιαλιστερές πλάτες των δελφινιών να εμφανίζονται σαν μαύρες καμπύλες με πτερύγια και να ξαναβουτούν γλυκά στο νερό περικυκλωμένα από τα συγκεντρωμένα θαλασσοπούλια θα μου μείνει αξέχαστο.
Με το που έφυγε το τηλεοπτικό συνεργείο, που μου έφερε επιτέλους βενζίνη, ξαναβρέθηκα μονάχος στη σιγαλιά της νύχτας. Αφού κανόνισα μερικές πρακτικές λεπτομέρειες ξαναβγήκα έξω να απολαύσω το σκηνικό.
Πως είναι δυνατόν να μεταδώσει κανείς με λόγια το απόλυτο αυτό συναίσθημα της ενότητας και της ολότητας που αισθάνεται κανείς σ’ ένα μικρό κι επίπεδο «θαλασσινό» κομμάτι γης στη μέση του πελάγου, μια νύχτα που η θάλασσα είναι απόλυτα γαληνεμένη, τόσο που δεν ακούγεται ούτε καν ο παραμικρός ήχος από το κύμα που σκάει στην ακτή και είναι όλα τόσο λαμπερά φωτισμένα από μια ολόγιομη σελήνη;
Πως είναι δυνατόν να μεταδώσει κανείς την αίσθηση αυτής της απόλυτης ηρεμίας που καθόλου δεν είναι, αν και έτσι ακούγεται, απόλυτη ερημία; Γιατί με ένα ανεξήγητο τρόπο, το φως που εκπέμπει η σελήνη, ο ουράνιος θόλος που, όλος δώρο στα μάτια σου σε σκεπάζει από ορίζοντα σε ορίζοντα αλαφρώνοντας κι όχι βαρύνοντάς σε, το ασημένιο καθρέφτισμα στη θάλασσα και οι σιλουέτες των δέντρων και των θάμνων βουτηγμένες στο αργυρόχρωμο αυτό ημίφως, σου δίνουν την αίσθηση ότι εσύ, ο παρατηρητής είσαι ένα με τον κόσμο. Είναι μου φαίνεται η στιγμή που αισθάνθηκα περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ότι είμαι ένα με το σύμπαν. Ένα μικρό, τόσο δα κομματάκι, δυο μάτια μιας ψυχής που είναι εκεί και δεν είναι μόνη της. Αισθάνθηκα να κοιτάω τον ουρανό και να είμαι ένα με τον ουρανό.
Νύχτα με πανσέληνο του Απρίλη. Κάθομαι μπροστά στον υπολογιστή και γράφω. Αλλά το μυαλό μου, δυο μάτια που βγαίνουν έξω από το φάρο, απομακρύνονται και με κοιτούν απέξω από το φωτισμένο παράθυρο της κουζίνας. Βλέπω τον εαυτό μου μέσα να προσπαθεί να γράψει δυο λόγια στο πληκτρολόγιο για το μοναδικό συναίσθημα που μου ήρθε όταν συνειδητοποίησα ότι αυτό είναι το μόνο φως που υπάρχει σε ακτίνα 25 μιλίων. Απέραντες υδάτινες επιφάνειες, νησιά, πλάσματα που κοιμούνται και πλάσματα που κυνηγούν, πλάσματα που πετούν με προορισμό που τους υποδεικνύουν τα γονίδιά τους, ένας απέραντος ζωντανός αλλά σιωπηλός κόσμος, λουσμένος στο φως της σελήνης.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ (ΙΙ)

Σήμερα ήθελα να γράψω για το φάρο, να σας διηγηθώ τα λίγα που ξέρω για την ιστορία του και να σας ξεναγήσω στο πως είναι και πως δουλεύει. Δεν έχω όμως αρκετό χρόνο γιατί δουλεύω με τα τελευταία αποθέματα της μπαταρίας του υπολογιστή μου και του UPS. Ακόμη και μια μικρή μπαταρία που φορτίζει με τα φωτοβολταϊκά και χρησιμοποιούνταν παλιά για να τροφοδοτεί το τοπικό τηλέφωνο (που τώρα δεν υπάρχει πια) και αργότερα -μέχρι και σήμερα- την τηλεόραση, αρνείται να μου δώσει ρεύμα (προφανώς έχει πέσει πολύ και θέλει φόρτιση γιατί τις τελευταίες μέρες όλο και της κλέβω κι από λίγο ρεύμα). Ο καιρός καλμάρισε και το συνεργείο του ΜEGA που αναμένω να έρθει το απόγευμα θα μου φέρει τη βενζίνη που χρειάζομαι και κάποιες προμήθειες. Έτσι, περιορίζομαι στο να βάλω μια φωτογραφία του φάρου που τράβηξα χτες αργά το απόγεμα με ολόγιομο φεγγάρι. Χτες φωτογράφισα το πρώτο μου κουνέλι. Ανέλπιστο ήταν δεν πίστευα ότι θα μου δοθεί τέτοια δυνατότητα. Επέστρεφα από την απογευματινή μέτρηση των μεταναστευτικών και κοιτούσα κάτω όταν τόπιασα με την άκρη του ματιού μου να ζαρώνει δίπλα σε μια αστοιβή. Προφανώς άργησε να με πάρει χαμπάρι και δεν πρόλαβε να χωθεί στο σκοτεινό του βασίλειο. Πάγωσε λοιπόν ακίνητο ώστε να μη το αντιληφθώ, προσφιλής τακτική πολλών τέτοιων απροστάτευτων πλασμάτων για να γλυτώνουν από τους διώκτες τους. Είχα τη μηχανή με τον τηλεφακό κρεμασμένη στον ώμο κι έτσι πρόλαβα να τραβήξω μια δυο, πριν φτάσει στα άκρα ο φόβος του από το αργό μου πλησίασμα και βουτήξει σα βολίδα στους θάμνους. Το αστείο είναι ότι την ίδια μέρα διάβαζα το «Ο γέρος που διάβαζε ιστορίες αγάπης» του Σεπούλβεδα, που μιλάει για τη φοβερή συνάντηση του Αντόνιο Χοσέ Μπολίβαρ με τον εξαγριωμένο θηλυκό οσελότο στην τροπική ζούγκλα του Ισημερινού. Συνάντηση η μια , συνάντηση κι η άλλη. Κάθε σύγκριση θεμιτή...

Μου έφεραν βενζίνη ναι. Ο καιρός μπουνατσάρισε τέλεια, η πανσέληνος σηκώθηκε, έχω ακόμη για λίγη ώρα παρέα. Αλλά ο Βαγγελάκης και η Βάλια δεν ήρθαν... και ο αγγελουδάκος έχει ακόμη πυρετό. Δεν είμαι κι εγώ εκεί να βοηθήσω. Αλλά ποτέ δεν είναι όλα τέλεια στη ζωή.

ΑΝΘΡΩΠΟΣ (Ι)

Βλέπετε, αυτό που αντιλαμβανόμαστε σήμερα ως Ψαθούρα είναι προϊόν αλληλεπίδρασης των φυσικών διεργασιών και του ανθρώπου. Η σχέση αυτή είναι πάντα μαζί και ταυτόχρονα και πόλεμος και ειρήνη. Με κάποια στοιχεία της φύσης ο άνθρωπος συμμαχεί και συνεργάζεται. Άλλα τα πολεμάει λυσσαλέα. Με κάποιες δραστηριότητες του ανθρώπου κάποια στοιχεία της φύσης ευνοούνται και κάποια βλάπτονται. Το μέτρο κάνει τη διαφορά. Πέρα από ένα ορισμένο όριο οι βλάβες είναι ανήκεστες. Η επιστήμη της προστασίας της φύσης αυτό ακριβώς το μέτρο προσπαθεί να προσδιορίσει. Αλλά συνεχώς πέφτει επάνω στην αλματώδη –κι ανεξέλεκτη από «δημοκρατικές διαδικασίες»- εξέλιξη της τεχνολογίας και στην απληστία των ανθρώπων (και την ανοησία).

Υπάρχει κι άλλη μια θεμελιώδης διαφορά: ότι η φύση υπήρξε πολύ πριν εμφανιστεί ο άνθρωπος και θα συνεχίσει να υπάρχει με οποιαδήποτε μορφή, ενώ ο άνθρωπος μπορεί και να παρέλθει. Άλλωστε τα τελευταία χιλιάδες χρόνια που εμφανίστηκε ο άνθρωπος, ανάμεσα στις περιόδους αλληλεπίδρασης παρεμβάλλονται και μακρές εποχές που ο άνθρωπος απουσιάζει εντελώς, λείπει, και τότε η φύση συνεχίζει τους προαιώνιους ρυθμούς της μέχρι να ξανάρθει ο άνθρωπος και με άλλους τρόπους πάλι να αλλάξει τη σχέση. Στα ενδιάμεσα διαστήματα της ανθρώπινης απουσίας και η φύση δεν παραμένει ίδια γιατί ο άνθρωπος έχει αφήσει με διάφορους τρόπους τα ίχνη του και την έχει αλλάξει ριζικά. Όχι τα βασικά της, αυτά δεν αλλάζουν από καμιά δύναμη στον κόσμο (κι αυτό διαψεύδεται σήμερα με την κλιματική αλλαγή που επιφέραμε) , αλλά σε κάποιες λεπτομέρειες (συχνά όχι και τόσο).
Πάρτε για παράδειγμα τους αρουραίους. Πότε ακριβώς και πως ήρθαν είναι άγνωστο; Ένα είναι σίγουρο όμως, ότι από τότε που ήρθαν τίποτα δεν είναι ίδιο στο νησί. Τα αγριοκούνελα, επίσης άλλαξαν τα πάντα όσο αφορά τη βλάστηση του νησιού. Ακόμη ο άνθρωπος ήρθε και καλλιέργησε, εισήγαγε φυτά και ζώα που βοσκούσαν ίσως για εκατοντάδες χρόνια. Η βλάστηση του νησιού δε θα ήταν αυτή που βλέπουμε σήμερα αν δεν είχαν παρεμβληθεί εκατοντάδες ίσως χρόνια καλλιέργειας και βόσκησης. Δε θα ήταν επίσης η ίδια αν συνέχιζε η βόσκηση, όπως στα διπλανά Γιούρα εδώ και χιλιάδες χρόνια από τα αγριοκάτσικα. Ο άνθρωπος άλλαξε και τη μορφή του αναγλύφου ακόμη: έφτιαξε κτίρια, μαντριά, φράχτες, που τα βλέπουμε σήμερα ως σωρούς από πέτρες. Όπως η πανάρχαια (;) οχύρωση με τριπλό περίβολο πάνω σένα βράχο που μπαίνει σα μικρή χερσόνησος στη θάλασσα, λίγα μέτρα βόρεια από το φάρο. Ένα από τα οχυρωμένα χωριά (pagi murati) της λίθινης εποχής ή της εποχής του σιδήρου; Κάτι πιο παλιό ακόμη ; κάτι πιο καινούργιο; Μην ξεχνάτε άλλωστε ότι μέχρι και πριν 7000 χρόνια η θάλασσα ήταν χαμηλότερα πολλές δεκάδες μέτρα και μεγάλες εκτάσεις γύρω από τα νησιά ήταν τότε χέρσος. Μην ξεχνάτε επίσης ότι τα βυθισμένα ερείπια στην ανατολική μεριά του νησιού δείχνουν ότι ένα μεγάλο μέρος γύρω από το νησί έχει καταβυθιστεί σχετικά πρόσφατα (ή έχει ανέβει η στάθμη της θάλασσας και το πλημμύρισε). Μόνο οι πέτρες είναι τόσο παλιές πάνω σε αυτό το νησί για να γνωρίζουν τις απαντήσεις σε όλα τα πιθανά ερωτήματα. Η επιστήμη είναι άγνωστο αν θα δώσει ποτέ ακριβείς απαντήσεις.
Η θάλασσα επίσης ξέρει. Είναι κι αυτή πιο παλιά από τα παμπάλαια. Λες κάποια γνώση από τη θάλασσα νάχει περάσει στους απεσταλμένους της στο νησί, τις Καλικατζούνες; Παρακολουθώντας όλα αυτά από την άκρη των βράχων με το σμαραγδοπράσινο μάτι τους ίσως νάχουν διατηρήσει τη γνώση από γενιά σε γενιά. Μια και ανήκουν κι αυτές στον κατάλογο του άγριου κρέατος που έθρεψε για χιλιάδες χρόνια τους νησιώτες:
σαλιγκαράκια της θάλασσας, αχινοί, πεταλίδες, ψάρια και ψαρικά κάθε είδους, αγριοκούνελα, καλικατζούνες και καλικατζουνάκια τρυφερά.
Δε θα ξεχάσω ποτέ την πρώτη –και τελευταία φορά – που πραγματικά βίωσα τι σημαίνει να βρίσκεις το κρέας σου στη φύση: Το 1987 τριγυρνούσαμε για μια βδομάδα με ένα αλοννησιώτικο καΐκι στα νησάκια του μελλοντικού τότε Εθνικού Πάρκου Αλοννήσου-Βορείων Σποράδων, καταγράφοντας την πανίδα. Τρεις τελειόφοιτοι βιολόγοι κι εγώ. Στα πλαίσια μιας μελέτης από το Πανεπιστήμιο Αθηνών. Μετά από τέσσερις μέρες ξηράς τροφής, ο ψαράς είπε: «Πεθύμησα κρέας». Έπιασε σένα μικρό ακατοίκητο νησί, τη Γράμμιζα. Έλα μαζί μου, είπε, και ακολούθα. Πήρε το τουφέκι του και άρχισε να περπατάει με σταθερό, όχι γρήγορο βήμα. Μέχρι να βγει στην άλλη άκρη του νησιού που μας περίμενε το καίκι με το γιό του, έριξε επτά τουφεκιές και πήρε επτά αγριοκούνελα. Εκείνο το βράδυ στον Πλανήτη, φάγαμε κρέας.

(Όπως πάντα, άλλα μελετάν τα βόδια... Ο Βαγγελάκης αρρώστησε σήμερα. Η επίσκεψη πάλι αναβάλλεται).