ΖΩΝΤΑΝΟ PLAYBACK ΤΗΣ ΖΩΗΣ ΣΤΟ ΦΑΡΟ!

Αγαπητοί φίλοι,
Την Κυριακή 3 Ιουνίου 2007 το βραδάκι στο Πάρκο (Περιβαλλοντικής Ευαισθητοποίησης) Αντώνης Τρίτσης, (πρώην Πύργος Βασιλίσσης) θα γίνει μια κοινή εκδήλωση των περιβαλλοντικών οργανώσεων Ελληνική Ορνιθολογική Εταιρία, WWF Ελλάς και ΜΟm που θα περιλαμβάνει παρουσίαση διαφανειών και κάποιων βίντεο από την παραμονή στην Ψαθούρα με ανεπίσημο και «χαλαρό» σχολιασμό από τον Γιώργο Κατσαδωράκη.
Η εκδήλωση θα αρχίσει περίπου στις 20:30 ως 21:00, θα γίνει σε εξωτερικό χώρο όπου θα υπάρχει δυνατότητα να γνωριστούμε, να βρεθούμε και να μιλήσουμε. Ελπίζω να βοηθήσει το ωραίο περιβάλλον του Πάρκου για να περάσουμε ευχάριστα. Για το πως θα φτάσει κανείς στο Πάρκο «Α. Τρίτσης» μπορείτε να βρείτε οδηγίες στον δικτυακό τόπο της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρίας http://www.ornithologiki.gr/
Για όσους θέλουν να πάνε στο Πάρκο από νωρίτερα, η Ορνιθολογική οργανώνει διάφορες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες για μεγάλους και παιδιά από τις 17:30.
Τα λέμε εκεί. Παρακαλώ διαδώστε το μήνυμα σε κάθε πιθανά ενδιαφερόμενο.

ΚΑΛΙΚΑΤΣΟΥΝΕΣ (ΙΙΙ)

Θα κλείσω με κάποιες διάσπαρτες παρατηρήσεις συμπεριφοράς των Καλικατσούδων που μου έκαναν εντύπωση :
-Ενόσω ακόμη κολυμπούν στην επιφάνεια οι Κ. επισκοπούν τον θαλάσσιο χώρο κάτω από το νερό πριν καταδυθούν για να κυνηγήσουν, βουτώντας το κεφάλι κάτω από το νερό. Προφανώς το μάτι τους προσαρμόζεται αυτόματα για να βλέπει τέλεια μέσα και έξω από το νερό (πως γίνεται αυτό φυσιολογικά, δεν θυμάμαι πια).
-Ποτέ δεν πετούν πάνω από τη στεριά οι Κ., αλλά κάνουν ολόκληρους κύκλους περιμετρικά της, παράλληλα με τις ακτές για να μετακινηθούν. Ποτέ δεν πετούν σε ύψος μεγαλύτερο από 10 μέτρα ψηλότερα από την επιφάνεια. Αυτό είναι τόσο ισχυρό και τόσο είχε συνδεθεί στο μυαλό μου με την συμπεριφορά του πουλιού που και τις τρεις φορές που είδα Καλικατσούδες να πετούν ψηλά και πάνω από το κεφάλι μου στο φάρο, ανακάλυψα τα επόμενα δευτερόλεπτα απλώς ότι δεν επρόκειτο για Καλικατσούδες αλλά για Κορμοράνους.
-Οι φωλιές των Κ. είναι φτιαγμένες από μικρά κλαδάκια, ή από σκληρά στελέχη (κοτσάνια) ποωδών φυτών, έχουν δε διάμετρο περίπου 40 εκατοστά. Πάνω πάνω, εκεί που θα ακουμπούν τα αυγά , τα πουλιά τις στρώνουν με τα μαλακά κοτσάνια από τις ποσειδωνίες («φύκια» θαλασσινά) που βρίσκουν άφθονα στις παραλίες ξεβρασμένα από τα κύματα. Και εντελώς πάνω βάζουν τα ίδια τα «φύλλα» από τις ποσειδωνίες, ξερά ή πράσινα ακόμη ώστε να εξασφαλίζουν τη μέγιστη απαλότητα στο στρώμα τους. Κι ας φτιάχνεται δηλαδή η φωλιά των Καλικατσούδων στη στεριά, με υλικά της θάλασσας είναι έτοιμη να υποδεχτεί τα αυγά τους.
-Μαζί με τα παραπάνω υλικά οι Κ. μαζεύουν και άλλα ανθρωπογενή υλικά που βρίσκουν στις ακρογιαλιές για να φτιάχνουν τις φωλιές τους. Ο κατάλογος είναι πολύ μακρύς: δίχτυα, πλαστικά κάθε είδους, κομμάτια πετονιάς, πανιά, καλαμάκια πλαστικά, πλαστικές σακούλες, κλπ. Στο 90% των φωλιών όμως δυο υλικά ήταν πάντα παρόντα:
Οι μπλε σκληρές πλαστικές ταινίες συσκευασίας με τις οποίες τυλίγουν (δένουν στην ουσία) μεγάλα χάρτινα και ξύλινα κιβώτια και ένα διχτυωτό υλικό σαν μεγάλο διχτάκι από αυτά που περιέχονται μέσα τα ατομικά γαλατάκια (!). Στο 90% των φωλιών, που σημαίνει ότι για κάποιο λόγο τους αρέσουν πάρα πολύ αυτά τα δυο υλικά.
-Σχετικά τώρα με τη συμπεριφορά των πουλιών καθώς πλησιάζει κανείς στις φωλιές:
Α. Όσα πουλιά ξεκουράζονταν έξω ή πολύ κοντά από τη φωλιά έφευγαν αμέσως πετώντας και βούταγαν στη θάλασσα, κολυμπούσαν για 10-40 μέτρα κάτω από το νερό και μετά έβγαιναν στην επιφάνεια. Κολυμπώντας αργά περίμεναν σε απόσταση συνήθως 40-60 μέτρων από την ακτή και παρατηρούσαν τον ενοχλητικό επισκέπτη. Επέστρεφαν στη φωλιά αφού έβλεπαν τον παρείσακτο να φεύγει φανερά, μέσα σε λιγότερα από 5 λεπτά. Τα πουλιά που φώλιαζαν επίσης έφευγαν αν με αντιλαμβάνονταν έγκαιρα και είχαν την ίδια συμπεριφορά όπως τα προηγούμενα.
-Β. Σε δυο περιπτώσεις που εμφανίστηκα απότομα μπροστά στην είσοδο της κοιλότητας των βράχων όπου βρισκόταν η φωλιά και το ενήλικο που βρισκόταν μέσα δεν μπορούσε να φύγει –γιατί στεκόμουν εγώ μπροστά- άρχισε να με απειλεί βγάζοντας μια πολύ δυνατή βαρειά φωνή (aarg call) τείνοντας τον λαιμό προς τα μένα και ανοιγοκλείνοντας το στόμα σαν να προσπαθούσε να με αρπάξει. Δυστυχώς δεν μπόρεσα να το βιντεοσκοπήσω, ήταν πολύ εντυπωσιακό. Αν ήμουν υποψήφιος άρπαγας, πραγματικά θα το σκεφτόμουν πριν αποτολμήσω επίθεση. Τόσο τρομακτικό ήταν.
-Γ. Όταν τα νεαρά ήταν αρκετά μεγαλωμένα και επιχειρούσα να τα πιάσω για να τα μετρήσω ή να τα δακτυλιώσω, προσπαθούσα να τα αιφνιδιάσω. Έφτανα όσο μπορούσα πιο αθόρυβα στη φωλιά και εμφανιζόμουν ξαφνικά μπροστά στην είσοδο παίρνοντας όσο πιο γρήγορα μπορούσα την κατάλληλη θέση με το σώμα μου για να βάλω μέσα το χέρι μου και να τα αρπάξω. Στη διάρκεια αυτών των δευτερολέπτων, τα νεαρά στην αρχή με κοιτούσαν για λίγο απορημένα μέχρι να καταλάβουν τι συμβαίνει και μετά αποτραβιούνταν σε όσο γίνεται βαθύτερα σημεία της τρύπας τους όπου κατά κανόνα δεν μπορούσα να τα φτάσω για να τα πιάσω.
-Γενικώς, από τις 274 παρατηρήσεις Καλικατσούδων που τρέφονταν στη θάλασσα:
Το 70% αφορούσαν περιπτώσεις ενός μοναχικού ατόμου, το 15,7% αφορούσαν δύο άτομα που ψάρευαν μαζί και το υπόλοιπο 14,3% περισσότερα των δύο άτομα (3-16). Δηλαδή τα πουλιά αυτά στην Ψαθούρα συνήθως ψαρεύουν μόνα, αλλά και σε ομάδες δύο ή περισσοτέρων ατόμων. Επειδή τα πουλιά περνούν πολύ ώρα κάτω από το νερό, είναι αυξημένες οι πιθανότητες να μη βλέπει ο καταμετρητής κάποια πουλιά τη στιγμή που τα μετράει. Γι’ αυτό εκτιμώ ότι το ποσοστό των ατόμων που ψαρεύουν μόνα τους στην πραγματικότητα είναι κάπως πιο μειωμένο (π.χ. από 70% θα είναι ίσως 60%).
-Επίσης, σε σύνολο 265 παρατηρήσεων πουλιών ή ομάδων που τρέφονταν στη θάλασσα:
Το 51,3% τρέφονταν σε μια ζώνη 0-100 μέτρων από την ακτή. Το 43% τρέφονταν σε μια απόσταση 100-300 μέτρα από την ακτή και το υπόλοιπο 5,7% τρέφονταν σε απόσταση μεγαλύτερη των 300 μέτρων από την ακτή. Δηλαδή, μια στις δυο φορές, οι Καλικατσούδες τρέφονται σε απόσταση λιγότερο από 100 μέτρα από την ακτή.

Θα υπάρξουν πολύ εκτενή αποτελέσματα και συμπεράσματα από τις μελέτες για τις Καλικατσούδες στην Ψαθούρα. Θα ανακοινωθούν σε επιστημονικά περιοδικά και συνέδρια. Για μένα όμως οι Καλικατσούδες θα είναι κυρίως και για πάντα, η αφορμή για 38 μαγικές μέρες, το πανάρχαιο πράσινο μάτι που μέσα του καθρεφτίζονταν τα μυστήρια ενός απάτητου θαλασσινού σύμπαντος, τα στοιχειά και οι προαιώνιες θαλασσινές νηρηίδες. Το πνεύμα της Ψαθούρας.

ΚΑΛΙΚΑΤΖΟΥΝΕΣ (ΙΙ)

Ξέρω βέβαια ότι είναι πολύ δύσκολο να ξεφύγεις από την πολύ συγκεκριμένη και ειδική επιστημονική ορολογία και με απλά λόγια να κοινωνήσεις μια γνώση που η πλήρης κατανόησή της χρειάζεται ακριβείς ορισμούς και απόλυτη ακριβολογία. Μια γνώση που επειδή δεν είναι δημιουργία εντυπώσεων όπως η πολιτική, έχει πολλά «ναι μεν αλλά» τα οποία πρέπει να κατανοεί ακριβώς κανείς, διότι προσέχοντας εκείνα τα «αλλά» είναι που μαθαίνεις την πάσα αλήθεια. Θα προσπαθήσω όμως να επικοινωνήσω τα βασικά αποτελέσματα της μελέτης μου διότι στην ουσία δεν είναι τίποτα δύσκολα πράγματα και όλοι μπορούν να τα δουν και να τα αντιληφθούν.
Η τελική δευτερογενής επεξεργασία των αποτελεσμάτων που επιτρέπει την εξαγωγή συμπερασμάτων θα γίνει αργότερα.
Αφού ξεμπερδέψαμε λοιπόν με τον συνολικό αριθμό των Καλικατσούδων, περνάμε τώρα στις διάφορες παραμέτρους αναπαραγωγής.
Η πιο βασική από αυτές είναι ο μέσος αριθμός αυγών (ΜΑΑ) ανα γέννα (φωλιά), αγγλιστί clutch size, ένα μέγεθος που για κάθε είδος πουλιού κυμαίνεται πάντα μέσα σε ορισμένα όρια, (το αντίστοιχο μέγεθος για τον άνθρωπο -και όχι βέβαια για αυγά-είναι κατά κανόνα 1). Ως τώρα γνωρίζαμε ότι στη Βόρεια Ευρώπη η Καλικατσού κάνει κατά μέσο όρο τρία αυγά. Στην Ψαθούρα ο μέσος όρος από 10 γνωστές φωλιές ήταν 1,8 ανά φωλιά. Βέβαια επειδή μερικές φωλιές εγκαταλείφθηκαν ή θηρεύτηκαν αμέσως μετά τη γέννηση του πρώτου αυγού (έτσι καταγράφτηκαν με αριθμό αυγών 1), θα έβρισκα πιο ρεαλιστικό έναν μέσο όρο γύρω στο 2 με 2,1. Είναι ενδιαφέρον να συγκρίνουμε τον αριθμό αυτό με το 2,3 μέσο όρο 16 φωλιών του 2005 από τη νησίδα Πολεμικά κοντά στα Σκάντζουρα, 50 χλμ. νοτιότερα της Ψαθούρας και με το 2,9 μέσο όρο από 33 φωλιές που μετρήθηκαν το 2007 σε ένα νησάκι έξω από την Καβάλα (150 χλμ πιο βόρεια).
Υπάρχει μια σαφής διαφορά βέβαια, αλλά μπορεί να οφείλεται σε πολλούς λόγους: είδος και ένταση θήρευσης από ποντίκια και πουλιά, ύπαρξη ή μη ποντικών στο νησί, ηλικία και εμπειρία των συγκεκριμένων αναπαραγόμενων ατόμων, πάντα σε συνδυασμό με ατέλειες και περιορισμούς των χρησιμοποιούμενων μεθόδων.
Η άλλη πολύ σημαντική παράμετρος είναι το «Πότε» τα κάνουν τα αυγά αυτά. Σύμφωνα με τα στοιχεία μου η μέση ημερομηνία απόθεσης του πρώτου αυγού είναι για την αποικία της Ψαθούρας το 2007 η 26η Φεβρουαρίου με συν-πλην 16 μέρες. Η αντίστοιχη ημερομηνία για τα Πολεμικά είναι η 15η Φεβρουαρίου με συν-πλην 9 μέρες και η αντίστοιχη ημερομηνία για την Καβάλα είναι μετά την 1η Μαρτίου. Αυτό είναι κάτι το αναμενόμενο και σημαίνει ότι όσο βόρεια βρίσκεται μια αποικία τόσο πιο αργά ξεκινάει την ωοαπόθεση. Και εδώ βέβαια υπάρχουν διάφορα θέματα, όπως τα ζευγάρια εκείνα που αφού για κάποιο λόγο χάσουν τα πρώτα αυγά τους (π.χ. από θήρευση) μετά από κάποιες βδομάδες επιχειρούν να ξανακάνουν αυγά, μεταθέτοντας έτσι για αργότερα τον μέσο όρο.
Τέλος η σημαντικότερη παράμετρος είναι η αναπαραγωγική επιτυχία, δηλαδή πόσα κατά μέσο όρο μικρά ανά φωλιά, κατορθώνουν να φτάσουν στην ηλικία που θα εγκαταλείψουν αβίαστα τη φωλιά. Εδώ η αποικία της Ψαθούρας ήταν πολύ χαμηλά, γιατί κάθε ζευγάρι κατορθώνει να μεγαλώσει μόνο 1,1 μικρά σε αντίθεση για παράδειγμα με τα Πολεμικά το 2005 που η μέση αναπαραγωγική επιτυχία ήταν 1,7 μικρά ανά φωλιά, μια μεγάλη διαφορά. Γιατί συμβαίνει αυτό; Δεν είναι εύκολο να δώσουμε τώρα πλήρεις και θεμελιωμένες απαντήσεις και θα μπορούσε να οφείλεται σε πολλές αιτίες.
Αυτά λοιπόν είναι κάποια από τα στοιχεία που μετρήθηκαν όσο αφορά την αναπαραγωγική οικολογία. Η εξαγωγή συμπερασμάτων είναι πολύ δύσκολο πράγμα για να γίνει με πολύ λίγα και απλά λόγια, διότι όπως είπαμε υπάρχουν πολλά "ναι μεν, αλλά". Γενικώς όμως, από τα στοιχεία και την εμπειρία μού δημιουργήθηκε η εντύπωση ότι η χαμηλή αναπαραγωγική επιτυχία της αποικίας της Ψαθούρας οφείλεται ίσως στο ότι τα άτομα που έρχονται να φωλιάσουν εδώ είναι άτομα νεαρότερα και λιγότερο έμπειρα τα οποία ίσως χάνουν στον ανταγωνισμό με μεγαλύτερης ηλικίας και εμπειρότερα και δεν μπορούν να καταλάβουν πιο κεντρικές και πιο καλές θέσεις στην αποικία, που στη συγκεκριμένη περίπτωση το «κέντρο» της ίσως είναι στα ΒΑ βράχια των Γιούρων. Βέβαια αυτά τα, παρακινδυνευμένα, συμπεράσματα αλλάζουν ριζικά αν κανείς θεωρήσει ότι η αποικία αυτή της Ψαθούρας χρησιμοποιείται από πολύ παλιά, άρα για τα θαλασσοπούλια όπως η Καλικατσού με τη μεγάλη διάρκεια ζωής η παράδοση χρήσης μιας αποικίας σε ένα νησί μπορεί να περιπλέκει πολύ τα πράγματα όσο αφορά την ποιότητα των κατοίκων του. (π.χ. είναι τα ίδια άτομα που φωλιάζουν εδώ κάθε χρόνο ή αλλάζουν;) Αυτά απαντώνται μόνο αν έχει κανείς όλα ή πολλά άτομα ενός πληθυσμού μαρκαρισμένα με πλαστικά έγχρωμα δαχτυλίδια και μπορεί να τα αναγνωρίσει ατομικά, άρα να ξέρει την ηλικία του καθενός, την αναπαραγωγική του επιτυχία κάθε χρονιά, τις μετακινήσεις του, κλπ. Πολύ χρήσιμο για την εξαγωγή σωστών συμπερασμάτων θα ήταν επίσης να ξέραμε αν τα παλιότερα χρόνια υπήρχαν περισσότερα αναπαραγωγικά ζευγάρια στο νησί ή μειώθηκαν και πότε και βεβαίως γιατί (αλλά δυστυχώς αυτά ούτε τα ξέρουμε, ούτε θα τα μάθουμε ποτέ).

ΚΑΛΙΚΑΤΖΟΥΝΕΣ (Ι)

Όταν μένεις στη Δαδιά του Έβρου μάλλον δεν μπορείς να έχεις απαίτηση να έχεις ADSL όποτε το αποκτούν και οι μεγάλες πόλεις. Έτσι με την απλή ISDN σύνδεση που έχω και προφανώς με την ποιότητα των τηλεφωνικών γραμμών που μάλλον δεν είναι η καλύτερη, η ταχύτητα σύνδεσης μέσω Dial up με το διαδίκτυο είναι αργή. Προσπάθησα μερικές φορές να μπω στο blog και να το ενημερώσω αλλά πάντα μου δημιουργούσε προβλήματα (έπρεπε δηλαδή να πάω στην Ψαθούρα με τη δορυφορική σύνδεση της HellasSat για να πάρω μια γεύση από γρήγορο internet και τι σημαίνει αυτό για να ενημερώνεις το blog. Διότι τα μεταξωτά blog θέλουν και επιδέξιες συνδέσεις).
Φτάνω στα ένα δυο τελευταία posts που θα ανεβάσω για να ενημερώσω για τα πρώτα προκαταρκτικά αποτελέσματα της έρευνάς μου σχετικά με τις Καλικατζούνες.
Λοιπόν, το καλοκαίρι του 2004 μαζί με τη Μαρίλια και το Γιώργο είχαμε επισκεφτεί την Ψαθούρα, χωρίς να αποβιβαστούμε, ψάχνοντας για φωλιές Μαυροπετριτών μέσα στα πλαίσια του σχετικού προγράμματος LIFE- Nature της Ορνιθολογικής ( http://www.ornithologiki.gr/life/falcoel/index.php). Τότε είχα δει για πρώτη φορά τις πολλές ασπρίλες από τις κουτσουλιές των Καλικατζούνων στα μαύρα βράχια και έτσι ήμουν σίγουρος ότι είχα εντοπίσει μια από τις πρώτες μεγάλες αποικίες αναπαραγωγής στην Ελλάδα. Δεν ξέραμε τότε, παρά ελάχιστες και πολύ μικρότερες. Το καλοκαίρι του 2005 πάλι δουλεύοντας για το ίδιο πρόγραμμα απογραφής των Μαυροπετριτών, επέμεινα να πάμε στην Ψαθούρα πάλι για να δούμε από κοντά τις φωλιές, αλλά και το κτίριο του φάρου γιατί ήδη μου είχε μπει η ιδέα να πάω να μελετήσω την αναπαραγωγική τους οικολογία στην Ψαθούρα. Πράγματι αποβιβαστήκαμε εκεί με τους συναδέλφους Τάσο και Jacob. Περπατήσαμε με τον Jacob ψάχνοντας για φωλιές στην ακτή και μέσα σε λιγότερο από ½ ώρα σε ένα μικρό κομμάτι ακτής είχαμε βρει 12-15 φωλιές. Όλες προσιτές σε εύκολα μέρη. Θαύμα! Βγάλαμε συμπεράσματα: στην Ψαθούρα οι φωλιές είναι προσιτές και πολλές, ίσως πάνω από 60-80 γιατί αν σε μισή ώρα σε μήκος ακτής 200 μέτρα βρήκαμε μια 15αριά, τότε στο υπόλοιπο παρόμοιο τμήμα ακτής (π. 600-800 μέτρα) θα υπάρχουν περίπου 60 το ίδιο προσιτές! Στο συμπέρασμα αυτό βασίστηκε και η όλη οργάνωση της δράσης για τη μελέτη των Καλικατζούνων. Μετά από δυο χρόνια λοιπόν η παραμονή μου στο νησί απέδειξε ότι: είχαμε πλανηθεί πλάνην οικτράν, διότι στη φύση οι γραμμικά επαγωγικές προεκτάσεις φαινομένων στο χώρο και στο χρόνο (αφού στην περιοχή α συμβαίνει το y φαινόμενο, τότε στην παρόμοια περιοχή 4α θα συμβαίνει το ίδιο φαινόμενο σε βαθμό 4αy ) και μάλιστα από άπειρους ανθρώπους, δεν είναι δυνατές. Γιατί καμιά περιοχή στη φύση δεν είναι ακριβώς όμοια με την άλλη και ακόμη και διαφορές πολύ αδιόρατες μπορεί να σημαίνουν πολλά για τους οργανισμούς. Έτσι :
1ον. Όλες οι φωλιές που βλέπαμε με τον Jacob νομίζαμε ότι είναι ενεργές φωλιές της περσινής χρονιάς. Λόγω απειρίας με το αντικείμενο , δεν μπορούσαμε να καταλάβουμε ότι κάποιες ήταν ενεργές σε προηγούμενες χρονιές. Άρα, δεν ήταν όλες οι φωλιές που είδαμε ενεργές σε μια χρονιά.
2ον. Κατά σύμπτωση είχαμε βρεθεί τότε στο πιο βατό και ομαλό τμήμα της ακτής που περιείχε πολλές προσιτές φωλιές. Τα υπόλοιπα τμήματα της ακτής δεν ήταν καθόλου προσιτά.
3ον. Μπορεί να είχαμε μετρήσει στο συγκεκριμένο μήκος της ακτής 10-15 φωλιές , αλλά στο υπόλοιπο τμήμα δεν υπήρχε τέτοια συχνότητα φωλιών.
Ποια είναι λοιπόν τα αποτελέσματά μου σχετικά με τους αριθμούς των φωλιών των Καλικατζούνων στην Ψαθούρα μετά τη λεπτομερή έρευνα που έκανα:
Στην Ψαθούρα υπάρχουν συνολικά 38- 45 φωλιές που χρησιμοποιούνται ή έχουν χρησιμοποιηθεί κάποια-ες χρονιά-ές. Περίπου 20 από αυτές προσεγγίζονται είτε μόνο από τη θάλασσα και με αναρρίχηση στα βράχια, είτε με κατάβαση από την ακτή, που χρειάζεται όμως μεθόδους και μέσα αναρριχητικά (σχοινιά, ασφάλειες) από ομάδα δύο τουλάχιστον ανθρώπων.
Την αναπαραγωγική περίοδο του έτους 2007, υπήρξαν στην Ψαθούρα τουλάχιστον 14 κατειλημμένες (ενεργές) φωλιές. Άρα, για το έτος 2007, σε κάθε ενεργή φωλιά αντιστοιχούν περίπου 3 κενές.
Στο Ψαθονήσι υπήρχαν περίπου 8-10 κατειλημμένες φωλιές.
Συνολικά και στα δυο νησιά υπήρχαν 22-24 ενεργές φωλιές.
Από όσα είδα, εκτιμώ ότι στην περιοχή δεν υπήρχαν παραπάνω από 4-5 ανώριμα άτομα, έτσι υπολογίζω ότι στην περιοχή Ψαθούρας - Ψαθονησιού υπήρχαν κατά την περίοδο που ήμουν και γω εκεί 44-48 ενήλικα άτομα και 5-6 ανώριμα. Δηλαδή σύνολο 49-54 άτομα. Βεβαίως πρέπει να γνωρίζουμε ότι σε κάθε αποικία υπάρχουν και άτομα ενήλικα που για κάποιους λόγους δεν φωλιάζουν. Πόσα είναι; Άγνωστο. Επίσης πρέπει να υπολογίσουμε ότι σε κάποια ζεύγη μπορεί το αρσενικό να είναι δίγαμο, δηλαδή να έχει ζευγαρώσει με δυο διαφορετικές θηλυκές. Γενικώς, όμως τα θαλασσοπούλια διατηρούν τον ίδιο σύντροφο για μεγάλα χρονικά διαστήματα, ή για όλη τους τη ζωή.
Έπονται τα υπόλοιπα συνοπτικά αποτελέσματα για την αναπαραγωγική οικολογία των Καλικατζούνων στην Ψαθούρα.

ΤΡΕΛΛΟΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΑΣ ΜΕ ΤΟ ΣΚΑΦΟΣ ΚΑΛΙΚΑΤΣΟΥ ΨΑΧΝΕΙ...

Λοιπόν, η Ψαθούρα ήταν πολύ διάσημη ακόμη και πριν να την επισκεφτώ εγώ: Ο ανθρωπολόγος Zapotec είχε οργανώσει παλιότερα μια αρχαιολογική αποστολή στο Αιγαίο με το ωκεανογραφικό σκάφος Cormorano ψάχνοντας για μια βυθισμένη πόλη την οποία μετά από πολλές περιπέτειες κατάφερε να ανακαλύψει δίπλα στην Ψαθούρα. Όμως φαίνεται πως άργησε να επιστρέψει και ο Μίκυ και ο Γκούφη ξεκίνησαν να βρουν τον χαμένο φίλο τους και έφτασαν τελικώς και αυτοί στην Ψαθούρα. Είμαι βέβαιος πως η φαντασία του ιταλού σχεδιαστή comics Massimo de Vita εξάφθηκε μετά από κάποια επίσκεψή του στην Ψαθούρα , την εποχή που η περιοχή Αλοννήσου και ερημονησιών ήταν ένας αρκετά δημοφιλής τουριστικός προορισμός ανάμεσα στους Ιταλούς. Έτσι, δημοσίευσε το 1982 στο περιοδικό Topolino (το ιταλικό Μίκυ Μάους) μια 58σέλιδη ιστορία με τίτλο "La citta di Psathura" (η πόλη της Ψαθούρας) με κεντρικούς ήρωες τον Μίκυ, τον Γκούφη και τον φίλο τους καθηγητή Ζαpotec.
Η ιστορία ξαναδημοσιεύτηκε στις σειρές του Μίκυ Μάους σε 7 ακόμη χώρες, όχι όμως στην Ελλάδα.
Επίσης στην Ιταλία, κάποιοι έφτιαξαν μια ταινία-απομίμηση James Bond, βάζοντας τον πράκτορα 007 να επισκέπτεται επίσης την Ψαθούρα ζηλεύοντας τη δόξα και τις περιπέτειες του Μίκη και του Γκούφη.
Το όνομα του σκάφους του καθηγητή Zapotec είναι Cormorano (Κορμοράνος=Καλικατσού) δεν είναι δικό μου εφεύρημα και καμιά σχέση δεν έχει με πραγματικά πλάσματα και γεγονότα που συνέβησαν μετά από 25 ακριβώς χρόνια στο νησί. (Όπως καταλαβαίνετε και πριν από 25 χρόνια οι καλικατζούνες φώλιαζαν στο νησί, όπως, είμαι βέβαιος και πριν από 250 και 2500 χρόνια). Η Ψαθούρα, οι Καλικατζούνες της και οι βυθισμένες της πολιτείες από πολύ παλιά εξασκούσαν τη μαγευτική τους επίδραση στους ταξιδιώτες.

Όλες αυτές τις καταπληκτικές πληροφορίες που φωτίζουν πια πολλά ερωτηματικά σχετικά με το μυστηριώδες αυτό νησί, ξετρύπωσε από το διαδίκτυο ο φίλος βιολόγος Τ.Λ. που είχε από παλιά την ικανότητα να ξετρυπώνει απαντήσεις που του ζητούσαμε για τα πιο απίθανα θέματα.

ΤΟ ΘΑΛΑΣΣΙΟ ΠΑΡΚΟ ΠΟΥ ΜΕ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕ

Καλικατζούνες στα Σκάντζουρα

Χάρτης του ΕΘΠΑΒΣ με τις τρεις ζώνες προστασίας

Η Ψαθούρα είναι το βορειότερο νησί του νησιωτικού συμπλέγματος των Βορείων Σποράδων. Σε αυτό ανήκουν τα μεγάλα νησιά Σκιάθος, Σκόπελος, Αλόννησος, Περιστέρα, Κυρά Παναγιά, Γιούρα, Ψαθούρα και Πιπέρι και εκατοντάδες μικρότερα. Η Αλόννησος και όλα τα νησιά που βρίσκονται στα ανατολικά της συμπεριλαμβάνονται στο Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Αλοννήσου - Βορείων Σποράδων (ΕΘΠΑΒΣ). Αυτό δημιουργήθηκε με Προεδρικό Διάταγμα το 1992 και είναι η πρώτη θαλάσσια προστατευόμενη περιοχή που κηρύχθηκε στην Ελλάδα. Ως θαλάσσια πάρκα κηρύσσονται θαλάσσιοι αλλά και χερσαίοι χώροι πολύτιμοι για τη φυσική κληρονομιά μιας χώρας.
Παρά την τουριστική ανάπτυξη που έλαβε χώρα από πολύ νωρίς (δεκαετία του ’60) στη Σκιάθο και πολύ αργότερα στη Σκόπελο, η περιοχή της Αλοννήσου και των ερημονησιών είχε παραμείνει μέχρι και τη δεκαετία του ’80 σχετικά άγνωστη και φυσικά καθόλου τουριστικά ανεπτυγμένη. Όπως συνέβη και με μένα, η περιοχή εξασκούσε γοητεία από πολύ παλιά σε πολλούς ανθρώπους και κάποιοι πρωτοπόροι όπως ο Γερμανός φυσιοδίφης και κινηματογραφιστής Thomas Schultze-Westrum είχαν ξεκινήσει προσπάθειες για την προστασία της από τη δεκαετία του ’70. Αν και η πρώτη φυσιοδιφική αποστολή στα νησιά αυτά έγινε από Γερμανούς φυσιοδίφες κατά τη διάρκεια της Κατοχής, οι πρώτες μελέτες από Έλληνες για την πανίδα και τη χλωρίδα της ξεκίνησαν από το Πανεπιστήμιο Αθηνών το 1985 αμέσως αφού εκδόθηκε η πρώτη νομαρχιακή απόφαση για την προστασία της. Στις πρώτες αυτές μελέτες είχα την τύχη να συμμετάσχω και γω το 1986 οπότε και επισκέφτηκα για πρώτη φορά τα νησιά. Όπως μου είχε συμβεί και με την Πρέσπα, αιστάνθηκα ότι εδώ κάτι συμβαίνει, κάποιες μυστικές και απροσδιόριστες συμπαντικές δυνάμεις συνενώνονται προσδίνοντας στον τόπο μια ακαταμάχητη γοητεία. Ήξερα ότι εδώ θα επιστρέφω ξανά και ξανά, όπως και έγινε. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ’80 η σημασία του νησιωτικού αυτού συμπλέγματος για την επιβίωση της σπανιότατης και άγνωστης –ως τότε- Μεσογειακής Φώκιας είχε γίνει πια αρκετά γνωστή.
Η ίδρυση του Θαλάσσιου Πάρκου είχε στόχο να συμβάλλει στη διατήρηση του πλούτου της φύσης και του υπέροχου τοπίου του συμπλέγματος, στην προστασία ενός πολύ σημαντικού πληθυσμού Μεσογειακής Φώκιας αλλά και πολλών άλλων σπάνιων ειδών ζώων και φυτών και να βοηθήσει την «ανάπτυξη» των νησιών.
Από τότε μέχρι σήμερα πολλοί ενεπλάκησαν στις προσπάθειες εγκαθίδρυσης του Πάρκου με αγνές και ανυστερόβουλες ή μη προθέσεις. Πολλοί θέλησαν να ανακατευτούν για να γευτούν λίγη από την αίγλη του λαμπρού αυτού τόπου. Άλλοι απλώς για να ωφεληθούν υλικά. Πολλοί θέλησαν να συμβάλλουν στις προσπάθειες διατήρησης των πολύτιμων στοιχείων της περιοχής, άλλοι με επιτυχία κι άλλοι δημιουργώντας προβλήματα αντί να λύνουν και πολλά συνέβησαν που είτε προώθησαν ή έβαλαν προσκόμματα στις προσπάθειες αυτές. Η αλήθεια είναι ότι πολλά πρέπει να γίνουν ακόμη για να διασφαλιστεί η διατήρηση του υπέροχου αυτού τόπου και η ελληνική Πολιτεία δε φαίνεται διατεθειμένη να τα επωμιστεί, αν και η προστασία της φυσικής και πολιτιστικής μας κληρονομιάς από κάθε κίνδυνο –και από εμάς τους ίδιους- είναι μια από τις βασικές αιτίες για τις οποίες ψηφίζουμε πολιτικούς και κυβερνήσεις. Δυστυχώς στην έντονα μεταλλασσόμενη αυτή χώρα, η βραχυπρόθεσμη «ανάπτυξη» υποθηκεύει το ευ ζην της δικής μας και των επόμενων γενεών και μεις ως πολίτες εθελοτυφλούμε ή κοιμόμαστε ύπνο βαθύ.
Δεν είμαι ένας από εκείνους που γνωρίζουν πολύ καλά όλες τις λεπτομέρειες της δεκαπενταετούς διαδρομής του ΕΘΠΑΒΣ γιατί αγωνιζόμουνα σε άλλα μετερίζια, αλλά κατά την κρίση μου, το σημαντικότερο γεγονός απ’ όλα σε τούτη τη διαδρομή ήταν τούτο: Στα τέλη της δεκαετίας του ’80 μια ομάδα νέων, βιολόγων στην πλειονότητά τους, αποφοίτων του Πανεπιστημίου Αθηνών, εμπνευσμένοι άμεσα ή έμμεσα από τον τότε καθηγητή Γιάννη Ματσάκη και γοητευμένοι από την αύρα του θαλασσινού αυτού στοιχειού, της Μεσογειακής Φώκιας, ιδρύουν την Εταιρία Μελέτης και Προστασίας της Μεσογειακής Φώκιας, γνωστής σήμερα ως MOm.
Η MOm δρώντας κυρίως ως καταλύτης, ανάμεσα σε όλους εκείνους που αγωνίζονταν με τον τρόπο τους για να προασπίσουν τα συμφέροντά τους και να προωθήσουν την προστασία της φώκιας και του Πάρκου όπως το νόμιζαν –και το νομίζουν- εκείνοι, έπαιξε και συνεχίζει να παίζει καθοριστικό ρόλο στις προσπάθειες προστασίας. Τίποτα δεν θα είχε φτάσει εδώ που έφτασε αν δεν ήταν η ΜOm παρούσα. Και όχι μόνο αυτό, αλλά αυτή τη στιγμή η οργάνωση και οι άνθρωποί της με σχετικά λίγα μέσα και βασιζόμενοι στο σχεδιασμό, την ομαδική δουλειά, την καλή συνεργασία και την πολλή εργασία, δεν έχουν κάνει μόνο ένα σημαντικό έργο προστασίας, αλλά έχουν ταυτόχρονα παράξει ένα σπουδαίο ερευνητικό έργο που εκτιμάται πια διεθνώς ενώ οι ερευνητές της είναι οι κορυφαίοι ειδικοί στον κόσμο για το ζώο αυτό, ένα από τα πιο απειλούμενα με εξαφάνιση θηλαστικά του πλανήτη.
Το συνολικό έργο έρευνας και προστασίας που έχει γίνει από τη ΜΟm για τη φώκια και το ΕΘΠΑΒΣ είναι σίγουρα ανάμεσα στα πέντε-έξι κορυφαία φωτεινά παραδείγματα συνεχούς και αποδοτικού έργου που έχουμε να επιδείξουμε στην Ελλάδα, όπου μακρόχρονες, συνεπείς και επιτυχημένες προσπάθειες προστασίας και διαχείρισης της φυσικής μας κληρονομιάς είναι μετρημένες στα δάχτυλα.
Δε θα μιλήσω εδώ δια μακρών για τα σπουδαία στοιχεία της πολύτιμης φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς που καλείται το ΕΘΠΑΒΣ να διατηρήσει για τις επόμενες γενιές. Όποιος ενδιαφέρεται μπορεί να τα βρει –και καλό είναι να τα βρει- και στον διαδικτυακό τόπο της ΜOm (http://www.mom.gr/), αλλά και σε άλλες πολλές πηγές. Πέρα από το σύμβολο του Πάρκου, τη φώκια, οι γεώτοποι, τα τοπία, οι πληθυσμοί σπάνιων πουλιών όπως οι Μαυροπετρίτες, οι Αιγαιόγλαροι, οι Καλικατσούνες, τα σπάνια είδη φυτών και ζώων όπως το αγριοκάτσικο των Γιούρων, οι αρχαιολογικοί τόποι, τα αρχαία και νεότερα μνημεία και ναυάγια, είναι μόνο μερικά από τα πολλά σπουδαία στοιχεία που μπορεί να συναντήσει κανείς στο Πάρκο.
Μια ευχή θα κάνω μόνο : είθε να μπορέσουν τα παιδιά μας και τα δισέγγονα των τρισεγγόνων τους νάχουν τη δυνατότητα να βιώσουν τη γοητεία που εξασκεί το σύμπλεγμα αυτό των νησιών, που ως σύνολο παρουσιάζει χαρακτηριστικά πραγματικά μοναδικά στον Αιγαιακό χώρο. Που δεν μοιάζει με κανένα άλλο σύνολο νησιών και κανένα άλλο σύμπλεγμα δεν συγκεντρώνει τόσα πολύτιμα στοιχεία σε τέτοιους συνδυασμούς ομορφιάς, φυσικού πλούτου και ιστορικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος.

Ο ΦΑΡΟΣ ΠΟΥ ΜΕ ΦΙΛΟΞΕΝΗΣΕ

Σχετικά ακριβές σκαρίφημα της κάτοψης το κτιρίου του φάρου

Η σκάλα με τα 115 μαρμάρινα φυτευτά στον τοίχο σκαλοπάτια που οδηγεί στο φανάρι

Οι παλιές τρόμπες πίεσης αέρα και πετρελαίου

Το τελευταίο πάτωμα πριν από το φανάρι με την επιγραφή του 1893

Ο φάρος της Ψαθούρας χτίστηκε το 1895 μετά το ναυάγιο ενός Δανέζικου πλοίου που ξεχείλισε πια το ποτήρι: οι ξέρες αυτές ήταν πολύ επικίνδυνες για τη ναυσιπλοΐα και κάτι έπρεπε να γίνει. Χτίστηκε πάνω σε σχέδια Γάλλων μηχανικών, από πετράδες Σκοπελίτες που χρησιμοποίησαν πέτρα από το νησί ενώ μεταφέρθηκαν μόνο τα μαρμάρινα σκαλοπάτια και μια άλλη μαλακότερη και ευκολοπελέκητη πέτρα για τις ακμές του κτιρίου και τα ανοίγματα. Εδράζεται πάνω σε βραχώδες έδαφος ενώ γύρω από τον πύργο του φάρου και στη βάση του, αλλά ενωμένο με αυτόν είναι χτισμένο το σπίτι που διέμεναν και συνεχίζουν να διαμένουν οι φαροφύλακες.
Τότε που κατασκευάστηκε το φανάρι δούλευε με ένα σύστημα που έκαιγε ένα μίγμα αέρα με εξαερωμένο πετρέλαιο το οποίο βέβαια ήθελε συνεχή παρουσία φαροφύλακα που άναβε και έσβηνε και επιτηρούσε ώστε να δουλεύει καλά το φανάρι.
Τότε το φως του φάρου ήταν συνεχές προς όλες τις κατευθύνσεις και πολύ ισχυρό και εκτυφλωτικό, έφτανε δε 19 μίλια μακριά. Ήταν τόσο ισχυρό το φως που οι παλιοί ψαράδες θυμούνται ότι αν έπεφτε η νύχτα και ήσουν κοντά στο νησί δεν μπορούσες να δεις τίποτα γιατί σε τύφλωνε η λάμψη, που δημιουργούσε ένα αδιαπέραστο φράγμα φωτός.
Κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου ο φάρος έσβησε και οι φαροφύλακες είχαν εντολή να τον ανάβουν μόνο σε ειδικές περιπτώσεις (προφανώς για να διευκολύνουν τον πλου των πλοίων του Άξονα και να δυσκολεύουν τη διέλευση των συμμαχικών πλοίων). Ξανάναψε το 1945.
Μέχρι το 1987 που το σύστημα με το πετρέλαιο αντικαταστάθηκε με ηλεκτρικό ρεύμα από φωτοβολταϊκά, η παρουσία των φαροφυλάκων ήταν συνεχής. Όταν έπαψε να μένει μονίμως ο φαροφύλακας με την οικογένειά του στο νησί, πράγμα που συνέβαινε από την αρχή λειτουργίας του φάρου μέχρι περίπου τη δεκαετία του ’70, οι φαροφύλακες είχαν βάρδιες που διαρκούσαν περίπου 10 μέρες ανά δύο. Έρχονταν οι μεν και αντικαθιστούσαν τους δε.
Το 1987 ο φάρος μετετράπη σε αυτοματοποιημένο επιτηρούμενο ηλιακό. Αυτό σημαίνει ότι λειτουργεί μόνος του, αλλά κάθε τόσο οι υπεύθυνοι φαροφύλακες τον επισκέπτονται και τον συντηρούν. Το ύψος του πύργου του φάρου είναι 26 μέτρα, ενώ το φανάρι βρίσκεται συνολικά σε 40 μέτρα ύψος πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας. Το φως που εκπέμπει σήμερα ο φάρος δίνεται σε έξι δέσμες από μια λάμπα αλογόνου, αλλά ο παρατηρητής που βρίσκεται στη θάλασσα το αντιλαμβάνεται σαν να είναι σβηστός για 10΄΄ και να φωτίζει για 1΄΄. Το βεληνεκές του είναι σημερα 17 ν. μίλια και είναι ένας από τους μεγαλύτερους φάρους του Αιγαίου.
Διάφορα στοιχεία από τα παραπάνω βρήκα στο άρθρο « Οι φάροι της Ελλάδας» του Φίλιππου Ποντίκη στο τεύχος 83 του περιοδικού ΕΦΟΠΛΙΣΤΗΣ, το οποίο βρήκα στο φάρο. Τα υπόλοιπα μου τα είπε ο υπεύθυνος φαροφύλακας Γιώργος Π.
Είμαι ευγνώμων στην Υπηρεσία Φάρων του Πολεμικού Ναυτικού που έδωσε την άδεια για να χρησιμοποιήσω για την έρευνά μου το φάρο και με φιλοξένησε στο φαρόσπιτο για τόσες μέρες. Ευχαριστώ επίσης πολύ το Σημαιοφόρο Π.Ν. Γιώργο Π. που με εισήγαγε στο φάρο και στα μυστικά του και με βοήθησε για να γίνει η διαμονή μου εύκολη, αλλά και τον φρέσκο φαροφύλακα Κώστα Λ.

Την Κυριακή 15-4-2007 το μεσημέρι στις 13:00 στην εκπομπή του MEGA «ΠΡΩΤΑΓΩΝΙΣΤΕΣ» του Σταύρου Θεοδωράκη θα μπορέσετε να δείτε από κοντά μερικές απόψεις του φάρου μαζί με κάποια δική μου συνέντευξη. Επίσης την ίδια μέρα στο περιοδικό «Κ» που μοιράζεται με την Κυριακάτικη Καθημερινή θα υπάρχει ένα άρθρο αφιερωμένο στο εγχείρημα της Ψαθούρας.